Điện Biên TV - Thị xã Mường Lay là nơi hội tụ của sông Đà, sông Nậm Na và suối Nậm Lay. Vùng ngã ba sông này có điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng đặc biệt cộng với sự cần cù chịu khó và bàn tay khéo léo của người phụ nữ Thái trắng đã kết tinh nên một loại bánh có tên gọi là Khẩu xén. Bánh khẩu xén làm từ sắn và gạo nếp phổ biến ở nhiều vùng có người Thái định cư. Song chỉ có bánh khẩu xén ở Mường Lay mới có hương vị đặc biệt hơn cả.

Những ngày trung tuần tháng Chạp năm Nhân Dần 2022, chúng tôi có mặt tại thị xã Mường Lay đi tìm vùng trồng sắn ngon nhất nơi đây theo như lời đồn. Đó là ở 2 bản Bắc 1, Bắc 2, xã Lay Nưa. Lên những nương sắn ở lưng chừng núi đá chúng tôi mới hiểu được, hóa ra bởi thổ nhưỡng cùng với mạch nước ở khe suối Huổi Bắc vào mùa đông thì ấm, mùa hè lại mát, nên đã nuôi dưỡng nên những củ sắn vừa bở lại vừa dẻo và thơm. Cũng là củ sắn như bao vùng quê khác, nhưng sắn ở đây được chắt chiu tinh túy từ núi đá, gió ngàn và nước sông hội tụ, có lẽ vậy! Từ nguyên liệu trắng phau thơm ngon được thiên nhiên ban tặng này, những người phụ nữ Thái đã làm nên khẩu xén sắn.

Bánh Khẩu xén sắn được làm từ những củ sắn nếp dẻo thơm được trồng tại thị xã Mường Lay.

Sắn sau khi đã đồ chín người ta sẽ đem xay nhuyễn cùng nước đường, hạt vừng đen và nước tạo màu đun từ các loại lá cây. Công đoạn này yêu cầu phải xay 2 lần để đảm bảo bột nhuyễn và ngấm đều đường và đều màu. Với một công thức đã thuộc nằm lòng, các bà, các mẹ, các chị trộn tất cả các nguyên liệu cùng sắn tạo nên thứ bột để cán làm bánh. Từng mẻ bột nhuyễn qua bàn tay khéo léo của phụ nữ dân tộc Thái đã trở thành những chiếc bánh mỏng mịn. Cán bánh là công đoạn đòi hỏi sự khéo léo nhất trong cả quá trình làm bánh.

Bánh đã cán mỏng được đem đi phơi cho đến khi se bề mặt thì cắt thành những hình vuông, hình chữ nhật nhỏ vừa miếng ăn và tiếp tục phơi bánh cho đến khi khô hẳn. Như vậy là đã hoàn thành quy trình làm bánh.

Cán bánh là công đoạn đòi hỏi sự khéo léo nhất trong cả quá trình làm bánh.

Bánh Khẩu xén sắn, hay Khẩu xén gạo đều có chung quy trình làm như nhau, chỉ khác nhau về nguyên liệu. Khẩu xén là một loại bánh truyền thống của dân tộc Thái. Từ khi tái định cư di dân lòng hồ thủy điện Sơn La, người dân đã hiến đất sản xuất vì dòng điện của quốc gia. Bởi những khó khăn thiếu đất sản xuất người dân Mường Lay đã có thêm nghề mới là nghề làm bánh khẩu xén. Cũng từ đây khẩu xén đã vượt qua những nếp nhà sàn vươn đến nhiều nơi trong và ngoài tỉnh đem lại thu nhập cho nhân dân thị xã Mường Lay.

Nhân dân ở thị xã Mường Lay có 3 mùa là mùa nước nổi, mùa nước cạn, và mùa khẩu xén. Làm bánh khẩu xén đã trở thành nghề làm quanh năm nhưng thời điểm trước Tết Nguyên Đán hàng năm thì không khí làm bánh lại nhộn nhịp hơn. Thời điểm này được gọi là mùa khẩu xén. Nhà nhà làm bánh khẩu xén. Bánh để thờ cúng tổ tiên trong mâm cơm thờ ngày Tết. Bánh để đãi khách chơi nhà trong dịp xuân. Và vui hơn cả là bánh để bán phục vụ nhu cầu làm quà Tết. Bởi vậy mà nhu cầu tiêu thụ bánh khẩu xén dịp Tết tăng lên nhiều. Đó chính là nhiềm vui của bà con theo nghề làm bánh khẩu xén.

Bánh khẩu xén hiện đã được nhiều người tiêu dùng biết đến và đã trở thành sản phẩm OCOP 3 sao của tỉnh.

Với khoảng chục năm đưa bánh truyền thống khẩu xén thành hàng hóa, loại bánh này đã có mặt trong các khách sạn ở thị xã, phục vụ khách du lịch phương tây và họ rất lấy làm thích thú khi được thưởng thức bánh xén. Người dùng càng tin tưởng hơn khi được biết, bánh xén tuyệt đối sạch, vì không hề có phân bón hóa học, phụ gia, hóa chất trong cả quá trình trồng sắn, trồng lúa làm nguyên liệu cho đến quy trình chế biến. Đáng mừng hơn, khẩu xén đã trở thành sản phẩm OCOP 3 sao của tỉnh. Cơ hội vươn xa cho sản phẩm ngày càng rộng mở hơn.

Bánh khẩu xén Mường Lay được hội tụ từ tinh hoa đất trời, thiên thiên, sự khéo léo của con người ở thị xã “Trên bến dưới thuyền”. Là loại bánh truyền thống mang hương vị của sắn, gạo nếp hòa quyện với đường, sữa, vừng đen, trứng, thêm màu sắc từ các loại quả, lá rừng tự nhiên. Với cách chế biến đơn giản, dễ sử dụng, hương vị đậm đà và hợp khẩu vị với nhiều người, khẩu xén ngày càng được nhiều gia đình tìm mua về để sử dụng trong những ngày Tết Nguyên đán như một loại thực phẩm độc đáo để tiếp khách./.

Hoàng Giang - Huy Long/DIENBIENTV.VN