Điện Biên TV - Những ngày đầu tháng 5, bà con bản Hoong Lếch Cang, xã Thanh Chăn, huyện Điện Biên tưng bừng bước vào mùa xên. Lễ Xên bản là hoạt động văn hóa đặc trưng của đồng bào Thái vùng Tây Bắc, qua đó nhiều giá trị văn hóa của cộng đồng được gìn giữ, phát huy.

Bản Hoong Lếch Cang, xã Thanh Chăn, huyện Điện Biên có 100% dân số là đồng bào dân tộc Thái. Đến với nơi đây chúng ta còn thấy những giá trị văn hóa truyền thống lâu đời được gìn giữ bởi tấm lòng trân trọng của mỗi người dân. Đó là những nếp nhà sàn với lối kiến trúc truyền thống dân tộc Thái được gìn giữ, bảo tồn, dù đời sống xã hội có nhiều thay đổi. Đó là những nếp sinh hoạt văn hóa cộng đồng vẫn luôn được gìn giữ qua nhiều thế hệ, trong đó có lễ Xên bản.

Trước đây, cứ hai năm một lần, bà con bản Hoong Lếch Cang lại tổ chức lễ Xên bản. Trong một thời gian khá dài lễ Xên bản tưởng chừng mai một, nhưng rồi lại được bà con dân bản khôi phục, bởi nghi lễ này không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn giúp cố kết cộng đồng, cho họ có dịp được thỏa mãn những nhu cầu tinh thần vui tươi, lành mạnh.

Người chủ lễ thực hiện nghi lễ cúng tế trong lễ Xên bản.

Năm nay, bà con bản Hoong Lếch Cang làm lễ Xên bản khi chuẩn bị gặt vụ chiêm xuân để tiếp tục gieo cấy vụ mùa. Họ chuẩn bị 8 gánh thóc, 8 gánh bông, vải trắng, vải đỏ, thịt lợn, thịt gà, thịt vịt và thịt chó, rượu, gạo, hoa quả và chiếc áo của chủ lễ, thường là áo của già làng, trưởng bản, là người đại diện cho toàn thể bà con trong bản. Tất cả lễ vật được sắp lên 3 sàn cao, thấp khác nhau dưới gốc cây cổ thụ linh thiêng.

Trong không gian tâm linh được gìn giữ lâu đời, bà con bản Hoong Lếch Cang cùng nhau thể hiện tấm lòng thành kính biết ơn cha ông đã có công khai phá, tạo dựng làng bản. Họ cũng trân trọng khẩn cầu các vị thần linh trên trời, dưới nước, trong rừng và các linh hồn trú ngụ trong đất, trong cây, về tiếp nhận lễ vật và phù hộ cho dân bản được bình an, no ấm. Nghi lễ có 3 phần chính: lễ cúng những bậc tiền bối có công tạo lập bản làng; lễ cúng các vị thần linh, cúng cổng bản và cúng ma nhà.

Sau khi làm xong các nghi thức cúng lễ, thầy cúng cắm cây ta liêu ở đầu bản và cuối bản, báo cho người ra vào biết, bản bắt đầu thực hiện cấm bản. Trước đây dân bản kiêng 3 ngày, người ngoài không vào bản, người trong bản không ra ngoài, không đi làm ruộng, làm nương, không đi rừng. Ngày nay quy định này đã được thay đổi, ta liêu chỉ được đặt với ý nghĩa tượng trưng. Dân bản vẫn mời khách ở nơi khác đến dự sinh hoạt cộng đồng cùng với bà con nhân dân.

Thầy cúng cắm cây ta liêu ở đầu bản và cuối bản, báo cho người ra vào biết, bản bắt đầu thực hiện cấm bản.

Lễ Xên bản là lễ cầu may của cộng đồng dân tộc Thái. Hoạt động văn hóa tín ngưỡng như thế này giúp đồng bào có thêm niềm tin và sự an lạc trong cuộc sống và cũng giúp cộng đồng gắn kết hơn.

Sau những phần lễ trang trọng, bà con bản Hoong Lếch Cang tổ chức phần hội tưng bừng trên sân nhà văn hóa bản. Múa hát, tung còn, tó má lẹ, là các hoạt động văn nghệ, thể thao không thể thiếu trong các lễ Xên bản. Từ người già tới người trẻ đều có thể tham gia các trò chơi này.

Tung còn không chỉ là trò vui trong ngày hội, mà còn mang ý nghĩa tâm linh. Đồng bào Thái quan niệm, trong ngày hội quả còn bay lên tượng trưng cho hình ảnh con rồng bay. Rồng là con vật linh thiêng, có sức mạnh phi thường bảo vệ cho làng bản, phù trợ cho con người được an vui. Khi chơi tung còn, người chơi được chia làm hai đội, tung còn qua vòng. Đội nào tung được còn qua vòng nhiều hơn, đội đó sẽ thắng.

Chị em phụ nữ chơi trò tó má lẹ.

Tó má lẹ là trò chơi vui dành cho chị em phụ nữ. Trên một khoảng sân có kẻ vạch theo quy định, người ta xếp một hàng hạt má lẹ theo chiều ngang. Người chơi đặt một hạt má lẹ lên 5 ngón chân, nhảy lò cò từ vạch xuất phát đến vạch quy định cách đó 3m, rồi dùng chân văng hạt vừa giữ ở chân lên hàng má lẹ đã cắm phía trước. Bước thứ hai, người chơi ngồi quỳ gối nơi hạt má lẹ chạm đất lần đầu, đặt hạt lên đầu gối và nhắm bắn vào hàng hạt cắm ở phía trên. Ai bắn trúng nhiều hạt má lẹ hơn sẽ được tính nhiều điểm và giành phần thắng.

Ngoài hai trò chơi truyền thống không thể thiếu, phần hội của lễ Xên bản còn có các trò chơi vui lành mạnh khác. Các trò chơi diễn ra cho đến cuối ngày. Trên khoảng sân rộng tiếng người hò reo, cười vang không ngớt. Trong năm bản làng ít khi có dịp vui như những thời khắc này. Khách xa được bản mời tới dự lễ Xên bản Hoong Lếch Cang, không chỉ được tìm hiểu những nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Thái, mà còn có một ngày vô cùng vui vẻ, phấn chấn.

Những năm gần đây, hưởng ứng phong trào bảo tồn, khôi phục các giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng các dân tộc Điện Biên, đồng bào dân tộc Thái bản Hoong Lếch Cang đã và đang thực hiện khôi phục, bảo tồn một số di sản văn hóa có ý nghĩa như: dân ca, dan vũ, dân nhạc và tiếp đó là lễ hội. Xên bản là một trong các hoạt động văn hóa tín ngưỡng đặc trưng được đồng bào khôi phục, sẽ trở thành hoạt động văn hóa có ý nghĩa, góp phần giúp bà con nơi đây xây dựng điểm du lịch cộng đồng thu hút du khách trong thời gian tới.

Minh Giang - Trọng Lâm/DIENBIENTV.VN