Điện Biên TV - Ở huyện Tủa Chùa người Xạ Phang chiếm số lượng không nhiều và sống tập trung chủ yếu tại 2 xã Lao Xả Phình và Tả Sìn Thàng. Từng phải đối mặt với nghèo đói, lạc hậu và thất học, cuộc sống của người Xạ Phang ở Tả Sìn Thàng trước đây rất khó khăn. Tuy nhiên những năm gần đây, với sự đầu tư của Nhà nước cho khu vực này, nhận thức của người dân ở đây đã dần được nâng cao. Đời sống của cộng đồng người Xạ Phang vì vậy cũng đang có nhiều đổi thay tích cực.

Toàn bộ diện tích ruộng nước của thôn Tả Sìn Thàng chỉ sản xuất được 1 vụ

Xạ Phang là một nhóm nhỏ của dân tộc Hoa ở Việt Nam. Tại xã Tả Sìn Thàng, huyện Tủa Chùa, người Xạ Phang sống tập trung thành 1 thôn có trên 90 hộ dân. Với trình độ thâm canh lúa nước khá phát triển, họ chọn khu vực thung lũng có điều kiện thuận lợi cho gieo trồng lúa nước làm nơi sinh sống. Tuy nhiên do ruộng nước ở đây không nhiều, nên ngoài làm ruộng họ còn canh tác trên nương rẫy và làm nghề buôn bán nhỏ. 

Mùa mưa vừa qua đã đem đến khung cảnh xanh tươi và no ấm cho thôn Tả Sìn Thàng. Tuy nhiên, do khan hiếm về nguồn nước nên toàn bộ diện tích ruộng nước của thôn chỉ sản xuất được 1 vụ. Sẽ không không còn khung cảnh xanh tươi nữa khi mùa khô đến. Bởi vậy, tuy giàu kinh nghiệm sản xuất lúa nước nhưng người Xạ Phang ở Tả Sìn Thàng còn trồng thêm ngô. Nương ngô thường được mở trên những vạt đất dốc quanh thôn. Ngô đã trở thành loại lương thực quan trọng đối với người dân ở đây trong những thời điểm khó khăn.

Cuối tháng 8, đầu tháng 9 mưa đã thưa hẳn và nắng đã về. Đây chính là thời điểm ngô trên nương, ngoài ruộng đã vào kỳ chín rộ. Chúng tôi đến Tả Sìn Thàng vào đúng mùa thu ngô của người dân nơi này. Tranh thủ ngày nắng, mẹ con bà Tống Chấn Tỷ đi thu ngô. Những năm gần đây, trình độ canh tác của người dân xã Tả Sìn Thàng cũng như các khu vực lân cận có được cải thiện, nhưng họ vẫn còn giữ không ít tập quán sản xuất cũ. Theo cách làm truyền thống ở đây, người ta không thu hái ngô khi bắp còn tươi mà phải đợi đến đầu mùa khô, khi mưa ít hẳn và những ngày nắng dài hơn, đủ để hong khô hạt bắp trên đồng. Đây mới là lúc người dân túc tắc rủ nhau ra ruộng, lên nương, đem ngô về nhà. Trước khi thu ngô chừng 10 đến 15 ngày, họ đã gieo đậu tương ngay dưới các luống ngô. Đây là điều họ mới học được.

Trước khi thu ngô chừng 10 đến 15 ngày, người Xạ Phang ở Tả Sìn Thàng đã biết gieo đậu tương ngay dưới các luống ngô

Những bắp ngô chắc mẩy được hong khô ngay trên cây, khi mang về nhà sẽ không sợ ẩm mốc. Nhưng để ngô ngoài đồng cũng rất dễ bị thiệt hại. Nhiều bắp ngô chỉ còn trơ lõi từ trước khi được thu, vì lũ chuột đồng đã tìm đến đây sớm hơn những người chủ ruộng. Ruộng ngô cách nhà không xa lắm, nên mẹ con bà Tỷ dùng lu cở cõng ngô về nhà. Phụ nữ người Xạ Phang là lao động chính trong gia đình. Mùa màng là lúc họ rất bận rộn. Những ngày này, ngay cả những em bé gái nhỏ xíu cũng theo bà, theo mẹ đi nương. Thường xuyên phải làm công việc nặng nhọc, nhưng dường như những người phụ nữ này không bao giờ biết than phiền.

Tuy có nghề buôn bán nhỏ nhưng chỉ được coi là nghề phụ, nên cuộc sống của người Xạ Phang ở Tả Sìn Thàng vẫn trông nhờ vào cây ngô, cây lúa. Họ tự sản xuất lương thực, chăn nuôi và trao đổi mua bán một số mặt hàng thiết yếu. Sống theo chế độ phụ hệ, những phụ nữ người Xạ Phang  phải làm hầu như mọi việc để lo đời sống cho gia đình. Ngay cả quần áo, giày dép cho cả nhà cũng do họ may vá, thêu thùa.

Khu vực các xã phía Bắc huyện Tủa Chùa: Tả Phình, Lao Xả Phình,  Tả Sìn Thàng, Sín Chải, được ví như cao nguyên đá Đồng Văn, một tiểu Hà Giang thu nhỏ. Khung cảnh thì tráng lệ nhưng đất đai ở đây lại ít ỏi, nguồn nước cũng khan hiếm. Vì vậy mà trước đây cuộc sống của người Xạ Phang ở khu vực này tương đối khó khăn. Đất canh tác thiếu, lại chỉ sản xuất được 1 vụ, thường xuyên phải ăn mèn mén thay cơm, nên rất ít gia đình trong thôn Tả Sìn Thàng cho con đi học. Một số em may mắn được đi học rồi cũng phải bỏ giữa chừng. Tuy nhiên vài năm gần đây, đời sống của người dân Tả Sìn Thàng đã có nhiều thay đổi. Trẻ em trong thôn đã được đi học, không những thế Tả Sìn Thàng còn có người được học trung cấp, cao đẳng và trở về phục vụ trên chính quê hương mình.

Anh Oàng Dỉn Chử được coi là người thành đạt trong thôn Tả Sìn Thàng

Anh Tống Mín Tỷ là một trong số những người đầu tiên tốt nghiệp hệ  cao đẳng ở Tả Sìn Thàng, anh được tuyển dụng về Trường THCS Sín Chải huyện Tủa Chùa làm công tác giảng dạy. Cuộc sống của người dân ở quê hương anh tuy chưa phải đã hết khó khăn nhưng bắt đầu từ thế hệ những người trẻ như anh, mọi thứ đã bắt đầu thay đổi. 

Còn anh Oàng Dỉn Chử được coi là người thành đạt trong thôn Tả Sìn Thàng. Hiện anh đang làm công tác quản lý và giảng dạy tại Trường Tiểu học Tả Sìn Thàng ở ngay trung tâm xã. Ở nơi anh đang sống, những người được học hành và làm việc trong cơ quan Nhà nước không nhiều, do trước đây nhận thức về việc học hành của người dân Tả Sìn Thàng chưa cao. Những mùa nương rẫy và những lo toan cơm áo thường nhật, vì cuộc sống khiến các bậc cha mẹ không mấy bận tâm về việc học hành của con cái. Không ai nghĩ đến việc học, trẻ em không được khuyến khích cũng không muốn đi học, nên số người biết chữ trong thôn khá hiếm hoi, chưa nói gì đến việc được học cao. Chính điều này đã thôi thúc anh Oàng Dỉn Chử tốt nghiệp Trường Cao đẳng sư phạm Tây Bắc, rồi trở về dạy học cho các em nhỏ trong thôn, xã của mình.

Nhận thức tiến bộ đã theo những ngôi trường mới và con đường mới về với người dân Tả Sìn Thàng. Hiện nay, trẻ em trong thôn của người Xạ Phang nói riêng và các thôn bản khác của Tả Sìn Thàng nói chung đã được đi học ngày càng nhiều hơn. Có nhiều em học hết bậc THPT đã thi đỗ vào các trường cao đẳng, đại học ở khu vực Tây Bắc. Đây là điều mà anh Oàng Dỉn Chử từng mong ước. Giờ đây, với cương vị là hiệu phó của Trường Tiểu học Tả Sìn Thàng, anh Chử đang làm hết sức mình để vận động được ngày càng nhiều các em nhỏ trong thôn và trong xã đến trường. Được chứng kiến quê hương đang đổi thay từng ngày là niềm vui không chỉ của riêng anh.

Thôn của người Xạ Phang thấp thoáng bên đồng lúa xanh, tạo nên một bức tranh làng quê trù phú và no ấm. Chợ phiên Tả Sìn Thàng vẫn luôn đông vui. Con đường liên huyện do Nhà nước đầu tư góp một phần nhỏ làm cho hàng hóa ở đây phong phú hơn. Những trường học mới được xây dựng đón hàng trăm học sinh người Xạ Phang và người Mông đến lớp. Một mùa vàng nữa sắp đến với Tả Sìn Thàng. Với nhận thức tiến bộ, Người Xạ Phang ở đây đang cùng nhân dân các dân tộc anh em trên địa bàn vươn lên xây dựng cuộc sống ngày càng no ấm./.

Minh Giang – Trọng Lâm