Điện Biên TV - Từ xưa, thổ cẩm vẫn là niềm tự hào của người phụ nữ dân tộc Lào. Tại bản Na Sang II, xã Núa Ngam, huyện Điện Biên, nghề dệt thổ cẩm được lưu truyền và phát triển, đã trở thành cơ sở để hình thành một hợp tác xã có vai trò gìn giữ, phát triển nghề truyền thống, cũng như quảng bá văn hóa dân tộc.

Khăn thổ cẩm được dệt bằng sợi bông và nhuộm màu tự nhiên của dân tộc Lào

Không biết các gia đình người dân tộc Lào đã đến sinh sống, định cư tại bản Na Sang, xã Núa Ngam, huyện Điện Biên từ bao giờ. Với bản tính thân thiện họ sống rất hòa thuận với các dân tộc anh em. Văn hóa dân tộc Lào cũng vì vậy mà được giao thoa và không ngừng tiếp biến, tuy nhiên bản sắc là cái họ không thể để mất đi. Bản sắc ấy đang được lưu giữ trong những phong tục tập quán lâu đời, trong nếp ăn, cách ở, trong trang phục dân tộc và trong cả nghề truyền thống đang được lưu truyền.

Nghề dệt thổ cẩm đã theo bước chân du cư của các tộc Lào đi khắp nơi. Thổ cẩm của người dân tộc Lào được dệt từ sợi bông. Qua bàn tay cần cù, khéo léo của người phụ nữ loại sợi tự nhiên này như được biến hóa, trở thành những tấm vải nhiều màu với những hoa văn hết sức đặc trưng. Các hoa văn hình chữ vạn, hình voi, hình rắn hay hình chùa tháp trên trang phục thổ cẩm, khiến người ta nhận ra ngay người dân tộc Lào dù họ ở đâu. Những phụ nữ dân tộc Lào ở bản Na Sang II rất tự hào về nghề dệt thổ cẩm lâu đời. Niềm tự hào ấy đã giúp cho nghề truyền thống này được duy trì, mặc dù nhu cầu về vải vóc ngày nay dễ dàng được đáp ứng bởi thị trường vải sợi hóa học đủ loại màu sắc, hoa văn. Chị Lò Thị Ca làm nghề dệt đã được 15 năm. Nói là làm nghề, nhưng thực ra chị cũng như rất nhiều chị em khác ở bản Na Sang II chỉ tranh thủ dệt vào lúc nông nhàn. Thổ cẩm họ làm ra để phục vụ nhu cầu trong gia đình là chính, số sản phẩm được đem bán hoặc trao đổi rất hạn chế. Chị Lò Thị Ca tâm sự: “Từ năm 12 tuổi tôi đã tập cán bông, kéo sợi. Tôi dệt ra rất sản phẩm, không thể đếm được rồi. Sản phẩm dệt ra chủ yếu phục vụ trong gia đình, còn ai cần mua thì tìm đến đặt hàng”.

Trong suốt nhiều năm nghề dệt thổ cẩm ở Na Sang II đã được truyền giữ bởi tình yêu, bởi niềm tự hào của những phụ nữ dân tộc Lào. Mặc dù vậy, nghề thủ công này vẫn không hề phát triển, thổ cẩm Lào chưa có mặt trên thị trường, vì sản phẩm thủ công làm ra chưa được coi là một loại hàng hóa thực sự. Cũng vì thế mà Na Sang II chưa thể trở thành làng nghề trong khi hầu hết phụ nữ trong làng đều biết nghề dệt vải.

Loại hoa văn đặc trưng trên thổ cẩm Lào

Phát hiện thấy tiềm năng của một làng nghề với sảm phẩm thủ công truyền thống đặc trưng, năm 2004 tổ chức JICA của Nhật Bản đã nghiên cứu và xây dựng dự án hỗ trợ phát triển nghề dệt thổ cẩm ở Na Sang II. Hợp tác xã (HTX) Dệt thổ cẩm Na Sang II ra đời từ đây. Đến nay HTX đã tập hợp được trên 30 thành viên. Tình yêu, niềm tự hào đối với nghề dệt thổ cẩm và sự gắn bó của những thành viên HTX, đã trở thành yếu tố quan trọng giúp cho sự khởi đầu tốt đẹp. Chị Lò Thị Ca cũng đã trở thành thành viên cốt cán của HTX Dệt thổ cẩm Na Sang II hiện nay. Chị Ca cho chúng tôi biết thêm: “Từ ngày thành lập HTX chị em tham gia làm việc có tổ chức, khi nào có đơn đặt hàng đều phân chia công việc đều đặn cho mỗi người, tính ra thu nhập của chúng tôi cũng khá ổn định, khoảng 2 – 2,5 triệu đồng/tháng”.

Nghề dệt thổ cẩm ở Na Sang II đã được tổ chức JICA hỗ trợ duy trì và phát triển bằng cách, tạo ra một nhóm sản xuất để cố kết những người có nghề. Tiếp đó tổ chức này cũng hỗ trợ HTX công cụ sản xuất là các khung dệt thủ công và tìm kiếm đơn đặt hàng. Nhờ có những hỗ trợ ban đầu này, HTX đã đi vào hoạt động có nề nếp.

Sự hỗ trợ của JICA có tác động thúc đẩy nghề thủ công truyền thống ở Na Sang II phát triển. Tuy nhiên, năm 2010 dự án của JICA kết thúc. Vì thụ động trong sản xuất và kinh doanh nên đến thời điểm này HTX gặp khá nhiều khó khăn trong việc duy trì sản xuất. Thực tế trong suốt 5 năm có JICA hỗ trợ, HTX chỉ sản xuất theo đơn đặt hàng từ một vài địa chỉ do tổ chức này giới thiệu. Vì sản xuất theo mẫu mã do khách hàng đặt trước, nên sản phẩm của HTX không thể hiện được bản sắc dân tộc. Thị trường tiêu thụ bó hẹp; sản xuất thủ công theo thời vụ chưa đáp ứng được yêu cầu sản xuất hàng hóa; nguyên liệu nhập, giá thành cao, không đủ sức cạnh tranh. Do những hạn chế trên nên đến nay thổ cẩm của HTX Dệt thổ cẩm Na Sang II hầu như vẫn chưa có mặt tại các chợ đầu mối trong tỉnh. Điều này cho thấy HTX hiện nay vẫn chưa trở thành một tổ chức sản xuất kinh doanh thực thụ. Dệt thổ cẩm vẫn chỉ là nghề phụ, chưa mang lại thu nhập đủ nuôi sống người làm nghề. Nếu không có định hướng tốt khó có thể xác định được tương lai lâu dài cho HTX. Theo ông Nguyễn Văn Đóa, Phó Chủ tịch UBND xã Núa Ngam, thì vấn đề đặt ra hiện nay là phải làm thế nào tìm kiếm thị trường cho thổ cẩm Na Sang II. Đây là yếu tố quan trọng nhất giúp nghề dệt ở đây phát triển.

Phụ nữ dân tộc Lào tranh thủ dệt những lúc nông nhàn

Kỳ vọng của việc khôi phục nghề dệt thổ cẩm dân tộc Lào ở Na Sang II là tạo ra một làng nghề để tạo việc làm, tăng thu nhập cho lao động nông thôn. Không những thế, củng cố làng nghề truyền thống ở đây còn có ý nghĩa, là phát huy các giá trị văn hóa dân tộc trong phát triển kinh tế xã hội ở địa phương. Đây không chỉ là kỳ vọng của những người yêu nghề dệt truyền thống trong bản, mà còn là mong mỏi của những người yêu thích các giá trị văn hóa dân tộc Lào. Mỗi sản phẩm thổ cẩm được thêu dệt, mỗi nét hoa văn đặc trưng, chứa đựng một quan điểm thẩm mĩ của dân tộc, đó là niềm tự hào và cũng là giá trị những phụ nữ cần cù, khéo léo ở Na Sang II muốn lưu giữ. Đây cũng chính là yếu tố quan trọng cần được phát huy trong quá trình thực hiện xây dựng nông thôn mới hiện nay. Tuy nhiên để có thể đạt được những kỳ vọng trên, HTX Dệt thổ cẩm Na Sang II đang còn thiếu rất nhiều: thiếu quy hoạch, thiếu công nghệ, thiếu kiến thức về thị trường và tiếp thị, thiếu sự gắn kết đa ngành với dịch vụ du lịch. Cái mà hiện nay HTX đang có là tình yêu vô bờ bến của những người làm nghề đối với giá trị truyền thống của dân tộc. Chị Lò Thị Ca chia sẻ: “Dân tộc Lào chúng tôi từ xa xưa đã xác định không bao giờ bỏ nghề dệt này. Trước kia khi chưa có dự án chúng tôi vẫn dệt bình thường. Sản phẩm chúng tôi làm ra có nét đặc trưng riêng, không lẫn với bất kỳ dân tộc nào, chúng tôi luôn tự hào về điều này”.

Tình yêu và tâm huyết của những người làm nghề chính là cái gốc để chính quyền địa phương cũng như các ngành, các cấp có sự hỗ trợ cần thiết cho HTX sau này. Khi đã có được các điều kiện cần thiết như: quy hoạch, công nghệ, kiến thức, kinh nghiệm kinh doanh... HTX Dệt thổ cẩm Na Sang II sẽ góp phần không nhỏ làm đa dạng hóa kinh tế nông thôn, và hứa hẹn tạo ra sản phẩm du lịch thu hút được sự quan tâm tìm hiểu của du khách trong và ngoài nước.
    
 

Đặng Minh Giang