Điện Biên TV - Bản Thèn Pả, xã Sa Lông, huyện Mường Chà nằm trong một thung lũng giữa núi có khí hậu mát mẻ hơn so với các vùng xung quanh thuộc huyện Mường Chà. Với nền nhiệt thấp hơn thị trấn Mường Chà từ 2-3 độ C, nơi đây có khí hậu mát mẻ quanh năm. Điều kiện tự nhiên đã tạo cho Thèn Pả vẻ đẹp thiên nhiên rất đặc trưng. Đây cũng là nơi còn ẩn chứa nhiều điều thú vị về vẻ đẹp văn hóa của người Xạ Phang, dân tộc duy nhất sinh sống nơi miền thung lũng này.

Thung lũng Thèn Pả là thung lũng giữa núi, có diện tích khoảng 20 ha, nằm trên độ cao 1.400m so với mực nước biển. Nơi đây có khí hậu mát mẻ vào mùa hè và giá lạnh vào mùa đông. Nhiệt độ trong thung lũng Thèn Pả thường thấp hơn nhiệt độ ở thị trấn Mường Chà và vùng ven sông Nậm Mức từ 2-3 độ C.
Vào mùa đông, các dãy núi cao bao quanh thung lũng Thèn Pả thường có sương, mây bao phủ. Mùa hè, số giờ nắng trong ngày ở thung lũng này cũng ít hơn. Vì vậy, đây là khu vực có thể trồng các cây vụ đông quanh năm.

Những năm gần đây một số hộ gia đình, hợp tác xã đã tìm tới đây xây dựng mô hình nông nghiệp sạch. Họ trồng các loại cây rau màu và cây dược liệu của vùng khí hậu lạnh. Thung lũng Thèn Pả trở thành miền thung lũng bốn mùa xanh.

Từ một vùng thung lũng vắng vẻ, nay Thèn Pả được khá nhiều người biết đến. Cộng đồng dân cư sinh sống ở Thèn Pả đã lâu đời là cộng đồng người Xạ Phang. Họ định cư ở đây đến nay đã được khoảng 6 đến 7 đời. Họ còn giữ nhiều phong tục, tập quán truyền thống tốt đẹp, giàu bản sắc.

Đến đây, bên cạnh việc chiêm ngưỡng khung cảnh thiên nhiên đẹp, chúng ta còn được khám phá bản làng người Xạ Phang với những nét kiến trúc độc đáo. Người Xạ Phang ở bản Thèn Pả thường dựng nhà thành những cụm nhỏ tập trung theo gia đình, dòng tộc.

Nhà ở truyền thống của người Xạ Phang ở Thèn Pả có dáng dấp cổ kính. (Ảnh: Lý Như Quỳnh)

Những con ngõ nhỏ dẫn vào các khu nhà thường có vườn tược được rào bằng hàng rào đá. Nhà ở truyền thống của người Xạ Phang ở Thèn Pả có dáng dấp cổ kính. Đó là những ngôi nhà trệt 5 gian lợp mái đá hoặc gỗ pơ mu.

Đến nay nhà ở của người Xạ Phang ở Thèn Pả vẫn được xây dựng theo kiến trúc truyền thống. Nhà có gian thờ đặt ở giữa, hai bên là gian tiếp khách và các phòng ngủ được ngăn cách bằng bức vách hoặc màn che. Nhà thường có 4 cửa, ba cửa trổ ở phía trước, một cửa trổ ra phía trái nhà.

Cửa chính giữa mở vào gian thờ thường được đóng lại, khi có khách quý đến, gia chủ mới mở cửa đón khách. Phụ nữ người Xạ Phang không vào nhà qua cửa này mà phải vào nhà bằng các cửa trổ ở hai bên.
Bếp và công trình phụ không thể thiếu trong khuôn viên nhà ở và thường được ngăn thành ngăn riêng. Gian bếp của người Xạ Phang được đặt bên trái nhà, là gian đầu tiên từ cửa ngõ đi vào. Gia đình nào cũng phải có bếp lò đắp bằng đất trong gian bếp. Với các gia đình người Xạ Phang bếp lò có ý nghĩa quan trọng.

Không chỉ có lối kiến trúc nhà ở, không gian văn hóa mang vẻ đẹp riêng, người Xạ Phang cũng có đời sống tín ngưỡng phong phú. Họ rất coi trọng việc thờ cũng tổ tiên và các vị thần. Sống ở những vùng xa xôi, khó khăn, thiên nhiên khắc nghiệt, người Xạ Phang thường tin và sợ hãi các hiện tượng siêu nhiên như thần ma, bóng quế.

Họ tin rằng vào dịp Tết, dùng giấy đỏ viết tên các vị thần có năng lực siêu nhiên, khắc yêu, trừ ma dán lên cửa, gia đình sẽ được bình yên. Vì vậy trên cửa các gia đình người Xạ Phang, chúng ta hường thấy dán giấy đỏ, trên đó có viết chữ Hán là tên những vị thần họ coi là phúc thần, để cầu mong các vị thần bảo vệ cuộc sống của họ.

Ở Thèn Pả, các gia đình thường thích trồng cây đào hoặc cây lê trước nhà. Vào mùa xuân đào, lê nở hoa rất đẹp. Năm nay hoa đào ở Thèn Pả nở sớm báo hiệu mùa Tết đã đến. Chị em phụ nữ bản Thèn Pả đang hối hả may quần áo và hoàn thành những đôi giày thêu mới.

Chị em phụ nữ bản Thèn Pả hối hả may quần áo và hoàn thành những đôi giày thêu mới cho ngày Tết.

Phụ nữ dân tộc Xạ Phang vẫn tự may cắt trang phục cho cả gia đình. Họ tự may từ quần áo, khăn đội đầu, địu cho trẻ em đến giày dép đi hàng ngày. Công việc này là việc được chị em đặc biệt yêu thích và được truyền từ đời này qua đời khác.

Trang phục của người Xạ Phang thường có màu sắc tươi tắn và được may cắt theo lối truyền thống lâu đời. Áo của phụ nữ và nam giới Xạ Phang đều có màu đơn sắc như: Xanh, đỏ, hồng, vàng. Đàn ông dân tộc Xạ Phang thường mặc áo xẻ ngực, màu xanh trứng sáo hoặc màu đen, cổ cao bẻ chữ V.

Trang phục của phụ nữ Xạ Phang nổi bật hơn hẳn ở màu sắc và hoa văn thêu tay sặc sỡ. Áo nữ được may vừa sát với thân người, cổ tròn và cao, cài cúc chéo từ cổ xuống nách. Phụ nữ Xạ Phang thường mặc quần lụa đen, phía ngoài đeo tạp dề thêu hoa. Dây thắt tạp dề để dài và thêu hoa tỉ mỉ quấn quanh eo như một chiếc thắt lưng.

Chị em phụ nữ người Xạ Phang bỏ rất nhiều thời gian để thêu thùa, may vá. Họa tiết thêu của họ thể hiện trình độ thẩm mĩ cao, đòi hỏi kĩ thuật tỉ mỉ, gồm các đường kỉ hà và các họa tiết hoa văn 7 màu lạ mắt.

Trong bộ trang phục của người Xạ Phang không thể thiếu đôi giày thêu hoa. Đôi giày thêu hoa của họ rất đặc biệt, được may, thêu công phu, màu sắc và hoa văn phong phú. Họa tiết chính được dùng trang trí trên giày là các họa tiết hình hoa 6 cánh, hoa 8 cánh, hình con bướm, hình tim, hình tua cuốn. Đường viền của giày cũng là các đường thêu hình sống núi với nhiều nhóm màu khác nhau xen kẽ. Người Xạ Phang thích số chẵn, vì vậy từ hình cánh hoa, hình con bướm đến số sống núi cùng nhóm màu, họ đều thêu theo số chẵn.

Dù đi đâu, ở đâu những phụ nữ chăm chỉ, khéo léo người Xạ Phang cũng mang theo nghề thêu giày hoa để phục vụ gia đình. Năm 2021 nghề thêu giày hoa của người Xạ Phang được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Nghề thủ công truyền thống độc đáo này đã được truyền nối qua nhiều thế hệ.

Vào thung lũng Thèn Pả mùa này, màu hoa đào đã bắt đầu ửng hồng đây đó. Các bà, các chị cũng vừa hoàn thiện xong bộ trang phục rực rỡ được may thêu cầu kì cho mình và gia đình. Áo đẹp được giặt sạch, phơi nắng thơm. Giày thêu cũng được đem ra hong trước cửa.

Mùa xuân đã ngập ngừng ngoài kia như gọi bước chân người, khiến ai chợt thấy những sắc màu này đều nghe lòng xao động. Thung lũng Thèn Pả vào xuân sẽ là mùa mà thiên nhiên khoác lên mình những sắc màu đẹp lạ. Cộng đồng nơi đây cũng sẽ có nhiều hoạt động văn hóa vui tươi giàu bản sắc. Mong đợi một mùa xuân mới đến với nơi này để chúng ta được chiêm ngưỡng một Thèn Pả tươi đẹp và thơ mộng!

Minh Giang - Dương Hải/DIENBIENTV.VN