Điện Biên TV - Vào thời điểm những ngày giáp tết,  tiết trời se lạnh, khi hoa đào khoe sắc thắm trên các triền núi cao Điện Biên, khắp thôn bản người Mông ở lưng chừng núi  vang lên những tiếng bụp, bụp liên, từng nhịp, từng nhịp nghe thật vui tai, thôn  bản tràn ngập tiếng nói, tiếng cười. Đó là lúc người Mông đang giã bánh dày để chuẩn bị cho ngày tết cổ truyền.

Tết của người Mông thường đón tết sớm hơm Tết Nguyên đán một tháng. Ngày tết cùng với rượu, thịt, thì bánh dày là thứ không thể thiếu trong mỗi bữa ăn ngày tết của mọi gia đình. Người Mông thường giã bánh dày ăn trong dịp tết hay lễ hội. Đây là loại bánh mang nghi thức cúng lễ, tâm linh không thể thiếu trên bàn thờ của các gia đình người Mông mỗi dịp tết đến, xuân về.

Bánh dày truyền thống của người Mông được làm từ gạo nếp nương thơm dẻo

Với đồng bào dân tộc Kinh, bánh chưng, bánh dày là biểu tượng cho trái đất và bầu trời vuông tròn đầy đủ. Ông Sùng A Lù xã Sá Nhè ( Tủa Chùa) cho biết : Với người Mông ngày tết,  cùng với con gà trống tơ - vật cúng quan trọng nhất của người Mông, dùng lông quệt vào tiết con gà này dán lên bàn thờ, thì bánh dày là vật cúng quan trọng thứ 2 trong mâm cúng ngày tết, thể hiện lòng biết ơn của con cháu đối với tổ tiên, ông bà, đất trời đã phù hộ cho mùa màng bội thu, con người có sức khỏe, cuộc sống của người Mông bình yên, ấm no. Bánh dày - "lu dúa" là biểu tượng của tình yêu, sự thủy chung của trai gái Mông, tượng trưng cho mặt trăng, mặt trời - là nguồn gốc sinh ra con người và vạn vật muôn loài.

Bánh dày truyền thống của người Mông được làm từ gạo nếp nương thơm dẻo. Gạo đồ xôi làm bánh dày được giã bằng cối, khi thóc phơi cũng phải đủ nhiệt độ để khi giã  hạt gạo không bị gãy nát mà vẫn giữ được vị thơm ngon, nguyên lớp mịn bám ngoài hạt gạo để tăng hương thơm và độ dẻo cho bánh. Khi làm bánh, gạo nếp được vo qua, ngâm bằng nước suối từ 2 đến 3 tiếng, sau đó vớt ra để ráo nước rồi cho vào chõ đồ thành xôi. Chõ xôi  thường được làm bằng gỗ. Cối giã bánh dầy làm bằng thân cây gỗ chắc thớ mịn và khoét rỗng ruột như chiếc thuyền độc mộc.

Bánh dầy là món ăn không thể thiếu trong cuộc sống đồng bào dân tộc HMong

Giã bánh dầy là một công việc nặng nhọc và đòi hỏi phải có sức khỏe.  Những người tham gia giã bánh thường là những người đàn ông, thanh niên khỏe mạnh. Họ tập hợp thành một nhóm khoảng chục người thay nhau giã, mỗi lần 2 người. Quá trình giã được xoa mỡ chống dính, giã càng kỹ thì bánh càng dẻo để được lâu. Giã đến khi dẻo và mịn thì mới hoàn thành.

Giã xong ở nhà này thì nhóm thanh niên lại cùng sang giã bên nhà khác. Điều này cũng thể hiện tính đoàn kết, gắn bó, quan hệ họ hàng, trong cộng đồng người Mông. Khi bánh đã giã xong, phụ nữ chuẩn bị lá để gói bánh. Lá dong hoặc lá chuối rừng được rửa sạch, lau khô để gói. Khi b đã nhuyễn và dẻo quánh thành một khối là lúc các bà, các chị khéo léo nặn thành những chiếc bánh tròn hoàn chỉnh.  Bánh dày còn nóng hổi, chủ gia đình làm lễ cúng. Bánh dày đặt lên chiếc mẹt, trang trọng để lên chiếc bàn, đặt dưới bàn thờ tổ tiên. Gia chủ làm lễ cúng gọi là “cúng bánh dày”, cúng tạ ơn tổ tiên, ông trời  đã phù hộ cho một năm sản xuất, bội thu, con cháu khỏe mạnh và mời tổ tiên về ăn tết với gia đình.

Ấm cúng món bánh dầy rán bên bếp lửa

Bánh dầy là món ăn đãi khách quý và để làm quà cho khách đến thăm nhà. Dù để lâu ngày,  bánh vẫn dẻo thơm, khi ăn thường nướng trên than hồng hoặc cắt ra từng miếng rồi rán bằng mỡ cho phồng lên, tạo một mùi thơm hấp dẫn. Bên mâm rượu, cùng hòa vị với những món ăn truyền thống vùng cao, bánh dầy là món ăn hấp dẫn đối với mọi người trong ngày tết cổ truyền của người Mông ở vùng cao, biên giới.
                                         
                                                             

Đỗ Quang Khải