Điện Biên TV - Xã Sín Chải, huyện Tủa Chùa là nơi có độ cao hơn 1.400m so với mực nước biển, thời tiết mát mẻ quanh năm. Chính điều kiện khí hậu đặc biệt với bốn mùa trong một ngày cùng thổ nhưỡng thích hợp của cao nguyên này giúp cây chè Shan Tuyết sinh trưởng và gắn bó với mảnh đất này tự bao đời nay.

Mỗi năm gia đình ông Hạng A Chư ở thôn Hấu Chua, xã Sín Chải có thu nhập hàng trăm triệu đồng từ cây chè Shan Tuyết.

Tủa Chùa không chỉ là vùng đất được biết đến với những lễ hội văn hóa độc đáo, món ăn đặc sắc, với những chợ phiên rộn ràng mà còn nổi tiếng bởi chè Shan Tuyết. Chè Shan Tuyết là loại cây thân gỗ cổ thụ, thân to và lá chè mọc từng chùm trên cành. Không giống các loại chè khác, để hái được chè Shan Tuyết người hái phải trèo lên thân cao. Theo những người già ở Tủa Chùa kể lại, loại chè này có nguồn gốc từ lâu đời, có những cây cổ thụ đến 100 hay thậm chí vài trăm tuổi. Trước đây, chè Shan Tuyết chủ yếu được người dân thu hái về để sử dụng trong gia đình, nay chè Shan Tuyết đã trở thành cây đặc sản, là nguồn thu nhập chính của nhiều gia đình ở Tủa Chùa, đặc biệt là ở Sín Chải.

Chúng tôi đến thăm gia đình ông Hạng A Chư ở thôn Hấu Chua, xã Sín Chải. Đúng như cái tên Hấu Chua – xung quanh thôn đều được bao bọc bởi những dãi núi đá cao, mây mù bao phủ quanh năm. Ông Chư cho biết: Gia đình ông sinh sống ở Hấu Chua này đến đời ông đã đời thứ 9, ngay từ khi còn nhỏ ông đã thấy những cây chè cổ thụ này. Thời tiết ở đây quanh năm mát mẻ, dễ chịu nên cây chè sinh trưởng và phát triển tốt. Trên sườn núi khắp thôn đều xuất hiện cây chè này. Chè Shan Tuyết thường được thu hoạch 3 hoặc 4 vụ một năm. Vụ đầu tiên được thu hoạch vào khoảng cuối tháng 3 đầu tháng 4 – đây được xem là vụ đầu cũng là vụ chè ngon nhất. Vụ thứ 2 được thu hoạch khoảng tháng 5, tháng 6. Vụ thứ 3 vào tháng 8 và vụ cuối là tháng 10, 11. Hiện nay, ông Chư là một điển hình trong việc phát triển kinh tế gia đình từ chè Shan Tuyết. Không chỉ chăm sóc, thu hái những cây chè của gia đình mà ông còn đứng ra thu mua chè, trực tiếp giao dịch và bán lại cho các nhà máy chế biến. Ngoài ra, ông có một xưởng sao chè thủ công ngay tại nhà. Mỗi vụ, gia đình ông Chư thu hoạch được hơn 3 tạ chè và thu mua của bà con trong vùng khoảng từ 7 đến 8 tạ chè. Với giá chè Shan Tuyết có giá từ 200.000 đến 300.000 đồng/kg trên thị trường hiện nay thì mỗi năm tổng thu nhập của gia đình ông Chư cũng lên đến hàng trăm triệu đồng.

Chè Shan Tuyết có hương thơm đặc trưng, màu nước vàng óng ánh, trà mới uống có vị hơi đắng chát của mùi lá cây rừng lâu năm. Nhưng sau khi uống thì lại có vị ngọt đặc biệt lưu lại nơi đầu lưỡi. Vào mùa thu hái chè, ông Chư thường thực hiện kỹ thuật 2 lá 1 búp, sau đó cho búp chè vào máy sấy khô rồi để trong túi bóng to buộc kín lại để chè giữ được hương vị. Sự khác biệt chỉ có ở những cây chè sống ở độ cao hàng nghìn mét như chè Shan Tuyết chính là cánh chè sau khi chế biến sẽ còn vương lại một lớp phấn mỏng giống như tuyết. Đồng bào nơi đây xưa nay coi thứ thức uống tinh khiết này là sự hòa quyện và tích tụ tinh túy của trời và đất. Hiện ở Sín Chải có gần 4.000 cây chè cổ thụ và là xã có nhiều cây chè cổ thụ nhất huyện Tủa Chùa. Đó là những gốc chè cổ thụ, tuổi đời hàng trăm năm, thân cây 2 người ôm mới xuể, cao ước chừng 8 đến 10m. Từ lâu trong tâm thức họ, những cây chè cổ thụ là biểu tượng của sự bền bỉ, sức sống mãnh liệt và trường tồn cùng thời gian. Nếu trong huyền thoại, chè Tủa Chùa mang biểu tượng của sức sống mãnh liệt và sự thích nghi với điều kiện khắc nghiệt thì hiện nay nó đang là loại cây kinh tế, mang lại cuộc sống ấm no cho đồng bào Mông vùng cao Tủa Chùa.

Ông Mùa A Trinh, Chủ tịch UBND xã Sín Chải, huyện Tủa Chùa cho biết: Xã Sín Chải là xã đặc biệt khó khăn của huyện, bà con sống chủ yếu là nông nghiệp. Xã có 12 thôn, bản; trong đó có 4 thôn, bản phù hợp với việc trồng chè cây cao. Xã đã đầu tư cho bà con trồng chè, theo kế hoạch trồng từ năm 2009 đến nay, là hơn 100ha. Trong quá trình thực hiện thì do sự chăm sóc của bà con, qua đánh giá nghiệm thu nay chỉ còn khoảng 50 - 60ha. Bây giờ, Nhà nước đã có chính sách hỗ trợ giá chè rồi nên người dân cũng đỡ gặp khó khăn về giá.

Sín Chải hiện đang tập trung phát triển cây chè Shan Tuyết trở thành cây hàng hóa, nâng cao thu nhập, tạo công ăn việc làm cho người dân trong xã. Không chỉ ở Hấu Chua mà người dân ở các thôn khác trong xã có điều kiện sẽ được hỗ trợ để phát triển loại cây này. Nếu vậy, Sín Chải cũng không còn là một vùng đất khắc nghiệt mà người dân có thể khai thác tiềm năng, lợi thế của vùng, vươn lên phát triển kinh tế. Tiềm năng của cây chè Shan Tuyết cổ thụ ở Sín Chải thì đã rõ, song thực tế thì việc bảo tồn và phát triển bền vững nhằm giúp nhân dân ở xã vùng cao khó khăn này thì còn nhiều vấn đề phải bàn như việc quy hoạch, đầu tư bảo tồn và phát triển vùng chè chưa có, khâu chế biến cũng chưa được đầu tư, sản phẩm của bà con làm ra không có nơi tiêu thụ hoặc bán giá rẻ, không tương xứng với giá trị của nó.

Hiện ở Sín Chải có gần 4.000 cây chè cổ thụ và là xã có nhiều cây chè cổ thụ nhất huyện Tủa Chùa.

Trước tình hình này, năm 2007, Dự án phát triển cây chè trở thành cây kinh tế mũi nhọn của UBND tỉnh Điện Biên, đặc biệt là chè cổ thụ cây cao được triển khai; đặc biệt là Dự án quy hoạch phát triển vùng chè tại 4 xã phía Bắc của huyện Tủa Chùa gồm Sín Chải, Tả Sìn Thàng, Tả Phình và Sính Phình giai đoạn 2006 - 2015; với tổng nguồn vốn đầu tư trên 84 tỷ đồng, chủ yếu đầu tư vào các hạng mục như cơ sở hạ tầng giao thông, nước sinh hoạt, cơ sở hạ tầng sản xuất chè, trồng và chăm sóc chè, trồng rừng, khoanh nuôi rừng. Theo kế hoạch, toàn huyện sẽ có 600ha chè vào năm 2015. Đảng bộ huyện xây dựng Nghị quyết chuyên đề về bảo tồn và phát triển cây chè Shan Tuyết cổ thụ Tủa Chùa, tạo điều kiện để Công ty Cổ phần giống nông nghiệp Điện Biên đầu tư, bao tiêu sản phẩm chè cho nông dân. Bên cạnh gìn giữ ổn định gần 10.000 cây chè Shan Tuyết cổ thụ, từ năm 2009 đến nay, huyện Tủa Chùa đã đầu tư trồng mới được gần 200ha chè tập trung, nâng tổng diện tích chè toàn huyện lên 500ha. Riêng xã Sín Chải đã trồng hơn 54ha chè mới từ giống chè cây cao. Người dân thấy được lợi ích thực sự từ cây chè nên đã chú trọng kỹ thuật thu hái, đốn tỉa, tạo tán cây chè và tiếp tục mở rộng diện tích trồng mới.

Đến thời điểm này, vùng quy hoạch chè thuộc 4 xã phía Bắc của huyện Tủa Chùa đã có 6 xưởng chế biến lớn nhỏ đang hoạt động, đặt tại 4 xã trong vùng quy hoạch với tổng công suất chế biến đạt gần 6 tấn búp tươi/ngày, có khả năng chế biến hết 100% sản lượng chè búp tươi các xã nhập về trong từng chu kỳ hái. Huyện Tủa Chùa đã xây dựng xong chương trình hành động cụ thể nhằm phát triển chè trên địa bàn định hướng đến năm 2020. Đồng thời, huyện sẽ đưa thương hiệu Chè Tủa Chùa vươn xa trên thị trường nội và ngoại tỉnh. Với mục tiêu này, mỗi năm huyện Tủa Chùa sẽ tăng sản lượng bình quân 3 - 5 tấn búp khô. Tiềm năng là rất lớn nhưng hiện nay chè Shan Tuyết nơi đây vẫn chưa khai thác hết thế mạnh. Nếu biết khai thác tốt, cơ chế tốt thì người dân nơi đây sẽ khá giả lên từ chè, sản phẩm không chỉ nổi tiếng trong tỉnh mà còn đủ sức lan ra trong cả nước.

Trong thời gian tới, Tủa Chùa sẽ tiếp tục xây dựng và phát triển các hợp tác xã mới trên địa bàn các xã vùng chè, hỗ trợ các xã hoạt động có hiệu quả; đồng thời mở rộng liên doanh, liên kết với các công ty, tổ chức trong và ngoài nước xây dựng thương hiệu, chế biến sản phẩm theo cơ chế sạch và bao tiêu sản phẩm. Quan tâm đến việc triển khai các đề tài khoa học nhằm duy trì, bảo tồn và phát triển vùng chè cổ; đẩy mạnh công tác tuyên truyền đến người dân trong việc quan tâm chăm sóc, thu hái và sản xuất chè theo đúng quy trình kỹ thuật để chất lượng sản phẩm luôn đảm bảo. Hy vọng, với những lợi thế về đặc điểm tự nhiên, cùng sự nỗ lực của người dân và các ngành liên quan, chè Shan Tuyết ở Sín Chải sẽ có được vị trí xứng tầm như chất lượng đặc biệt vốn có./.

Lường Hương – Trọng Lâm