Điện Biên TV - Tủa Chùa là huyện miền núi có ưu thế về trồng chè Shan tuyết ở Điện Biên. Chè Shan chất lượng tốt, có giá trị kinh tế cao, nhằm thay đổi cơ cấu sản xuất nông nghiệp, góp phần đẩy mạnh kinh tế - xã hội vùng cao và có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ đất và môi trường sinh thái. Vì vậy, việc thực hiện tốt quy trình nhân giống cây chè sẽ đảm bảo chất lượng chè giống để phát triển và nhân rộng cây chè.

Huyện Tủa Chùa có nhiều tiềm năng để phát triển cây chè nói chung, chè Shan tuyết nói riêng như địa hình chủ yếu là đồi núi thấp, đất tốt, nhiều mùn, độ ẩm và lượng mưa lớn, búp chè có nhiều tuyết, thích hợp để chế biến chè chất lượng cao. Giống chè Shan sau khi được trồng ở Tủa Chùa thì cây chè sinh trưởng tốt, cho năng suất cao và ổn định. Chè Shan được trồng chủ yếu ở các xã vùng cao như Sính Phình, Tả Phình, Tả Sìn Thàng, Sín Chải. Việc trồng chè cũng được gắn liền với phát triển kinh tế đồng bào vùng cao.

Chè Shan là cây công nghiệp lâu năm, có chu kỳ kinh tế lâu dài, nhanh cho sản phẩm và cho hiệu quả kinh tế cao. Chè trồng một lần có thể cho thu hoạch hàng trăm năm hoặc lâu hơn nữa. Chè Shan được nhân giống theo 2 cách, là nhân giống bằng hạt ươm bầu và nhân giống bằng phương pháp giâm cành. Chè Shan Tủa Chùa chủ yếu được nhân giống bằng hạt ươm bầu do Trạm giống nông nghiệp huyện Tủa Chùa thực hiện.

Chăm sóc chè giống tại vườn ươm của Trại giống nông nghhiệp Tủa Chùa.

Quả giống được chọn là những quả thu hoạch từ cây giống chè Shan tốt, cây lâu năm, sinh trưởng khỏe, năng suất cao, phẩm chất tốt. Quả chín có hạt chắc, nặng, đường kính trên dưới 12 mm, khả năng nảy mầm trên 75%. Quả giống sau khi hái, được bảo quản nơi râm mát được đưa ngay về nơi ươm trồng, không để lâu quá 3 ngày. Trong thời gian chưa kịp trồng thì được bảo quản chu đáo, nếu để lâu cần rải một lớp mỏng 7-10 cm quả giống, bóc vỏ lấy hạt. Bảo quản hạt giống bằng cách trộn lẫn với cát khô, mát, bên trên phủ lớp cát dày 5 cm, có mái che, thời gian cũng chỉ trong vòng hai tuần trở lại. Trước khi gieo ngâm hạt vào nước sạch trong 12 - 24 giờ, loại bỏ hạt nổi (lép), chỉ lấy hạt chìm chắc, vớt ra sắp từng lớp hạt dày 7-10 cm, trên mỗi lớp hạt rải một lớp cát dày 5 cm. Mỗi ngày tưới nước một lần để giữ độ ẩm thường xuyên, nhiệt độ thích hợp từ 20 - 25 độ C. Khi có khoảng 50% số hạt nứt nhanh thì chọn những hạt nứt đem gieo vào bầu. Vườn ươm thường ở nơi gần nguồn nước, gần đường vận chuyển và nơi trồng mới, đất bằng phẳng và thoáng. Vườn ươm phải có giàn che ánh sáng, có chiều cao 1,8-2 m, dùng phên nứa hoặc cỏ tranh để phủ lên giàn. Khi cây chè cao từ 15-20 cm thì mở giàn dần trước khi đem trồng 1-2 tháng. Hạt ươm được đóng vào bầu có kích thước 12 cm x 18 cm, có đục lỗ ở thành túi phía gần đáy. Đất đóng bầu phải tơi xốp, trộn 2 phần đất và một phần phân chuồng hoai mục, độ ẩm 60-70%. Sau khi đóng chặt vào bầu thì xếp khít thành luống rộng 1-1,2 m, dài 8-10 m. Giữa các luống để rãnh rộng tiện đi lại và chăm sóc. Mỗi bầu gieo 1 hạt lấp kín đất ở độ sâu 3-4 cm. Ngoài ra, để giảm trọng lượng bầu chè có thể trộn trấu, mùn cưa với tỉ lệ khoảng 30% tạo điều kiện khi vận chuyển dễ dàng hơn, nhất là nơi có địa hình dốc. Vườn ươm phải được chăm sóc rất cẩn thận, thường xuyên theo dõi phòng trừ sâu bệnh, giữ cho bầu có độ ẩm 75-80%, nếu khô tưới nước 1-2 lần/ngày bằng bình phun. Khi cây có 3-4 lá thật tưới bổ sung bằng dung dịch đạm, lân, kali pha loãng. Để đảm bảo cây chè phát triển tốt, khỏe phải ngâm phân chuồng kết hợp với lân tưới cho cây con. Thời gian ngâm sau 20 ngày là tưới được, khi tưới cần pha loãng 1 phần nước phân ngâm hoà với 5 phần nước lã sau đó tưới lại bằng nước lã cho sạch nước phân trên lá, khoảng cách tưới 15-20 ngày một lần, tưới với lượng 1-1,5 lít cho 1 m2. Với cây cao quá 50 cm, thì bấm ngọn để cây phát triển đường kính thân và cành. Trước khi xuất vườn 2 tháng dỡ bỏ dần giàn che cứ 5-7 ngày 1 lần để huấn luyện cho cây chịu nắng. Trước khi trồng 30 ngày dỡ bỏ hoàn toàn giàn che, bấm ngọn để cây khỏe, phân cành thấp. Khi trồng cây sẽ có tỉ lệ sống cao.

Để xuất vườn, cây chè phải đạt tiêu chuẩn được ươm từ 18 tháng trở lên, có đường kính gốc thân từ 0,5 cm trở lên; cao từ 60 cm, có từ 12-14 lá thật trở lên; cây cứng cáp, không bị lẫn giống, sâu bệnh hoặc dị hình. Hiện nay, trại giống nông nghiệp huyện Tủa Chùa có vườn ươm khoảng 500.000 cây chè giống được ươm từ tháng 12/2012, dự kiến khoảng tháng 5/2014 sẽ xuất vườn.

Thu hái và đóng gói chè Shan tuyết cổ thụ Tủa Chùa.

Bầu chè ươm bằng hạt đủ tiêu chuẩn xuất vườn cần vận chuyển cẩn thận đến nơi trồng để không bị vỡ bầu. Chuẩn bị đất và cuốc hố trồng trước khi trồng chè 2-3 tháng. Hố có kích thước sâu 40 cm, dài 35 cm, rộng 35 cm. Đặt bầu chè xuống vị trí hố, dùng dao sắc xé bỏ túi bầu, sau đó dùng đất nhỏ lấp xung quanh bầu chè, ấn chặt, lấp đất vừa kín mặt bầu chè. Ấn đất nhẹ quanh gốc chè. Mặt bầu chè cách mặt đất 2 cm. Tránh trồng quá sâu, dễ bị úng cục bộ sau trồng. Trồng chè vào những ngày râm mát, độ ẩm đất >80%. Nên chọn thời điểm trồng khi chè đang ở giai đoạn tạm ngừng sinh trưởng để tiện khi vận chuyển tránh dập nát và đạt tỉ lệ sống cao, hoặc trước khi trồng 5-7 ngày bấm ngọn, chồi non. Trồng xong dùng cây cỏ, rơm rạ ủ gốc giữ ẩm và che nắng.

Để thuận tiện cho việc chăm sóc chè thì nên trồng chè theo đường đồng mức. Nơi có độ dốc tạo bậc thang rộng, có độ dốc nghiêng vào trong sau đó mới đào hố gần ra mép ngoài, phía bên trong chừa lại để làm đường đi chăm sóc, thu hái chè, đồng thời đảm bảo tính chất bền vững cho nương chè. Thiết kế nương chè hoàn chỉnh giúp vận chuyển giống, phân bón, sản phẩm thu hoạch dễ dàng, giảm nhẹ cường độ lao động. Ngoài ra còn có tác dụng hạn chế quá trình rửa trôi, xói mòn, góp phần bảo vệ đất trồng chè.

Khi cây chè sinh trưởng và cho sản phẩm cần chú ý khâu bảo quản tốt búp chè. Không được để chè ôi ngốt. Do đó sau khi hái, vận chuyển ngay về cơ sở chế biến, trong thời gian chờ vận chuyển hoặc chế biến, rải chè nơi thoáng mát và sạch sẽ, rải lớp chè dày 20-30 cm. Cách 2-3 giờ đảo 1 lần, dùng sọt tre để vận chuyển. Khi vận chuyển không được làm giập búp chè, chú ý che mưa, nắng để đảm bảo chè không bị héo, không bị ướt.

Ngoài việc cung cấp chè giống, Trại giống nông nghiệp huyện Tủa Chùa còn tổ chức thu mua và chế biến sản lượng chè trên địa bàn huyện. Công nhân xuống tận các thôn bản thu mua tiêu thụ hết lượng chè búp tươi, chất lượng chế biến ngày càng nâng cao được người tiêu dùng ưa chuộng. Hiện Trại giống nông nghiệp huyện đang quản lý và vận hành 3 xưởng chế biến chè ở 4 xã vùng chè trên địa bàn, công xuất thiết kế mỗi xưởng 1 tấn chè búp tươi/ ngày. Năm 2013 dự kiến thu mua chế biến tiêu thụ 12.000 kg chè khô, tăng 50% so với năm 2012.

Hiện nay, trại giống nông nghiệp đã cho ra các dòng sản phẩm chính của chè Tủa Chùa như: Chè Tuyết Shan Cổ thụ Tủa Chùa đóng hộp 200g, Chè Tuyết Shan Cổ thụ Tủa Chùa gói 100g. Các sản phẩm được vệ sinh an toàn thực phẩm và đảm bảo chất lượng hàng hoá. Ngoài thị trường trong tỉnh Điện Biên, các sản phẩm bước đầu được tiêu thụ tại một số tỉnh lân cận. Để sản phẩm chè phát triển bền vững, việc liên kết giữa nhà nước - nhà nông - nhà doanh nghiệp cũng cần được các ban ngành liên quan bàn bạc cụ thể hơn. Sau hơn 6 năm thực hiện Dự án Quy hoạch phát triển vùng chè tại 4 xã: Sín Chải, Tả Sìn Thàng, Tả Phìn và Sính Phình của huyện Tủa Chùa, giai đoạn 2006 - 2015 đã có hiệu quả rõ rệt, trên địa bàn huyện không còn nhà tạm, số hộ thoát nghèo nhờ trồng chè ngày càng tăng, bà con càng tin tưởng và yên tâm vào trồng và phát triển cây chè hơn.
 

Lường Hương – Duy Hưng