Điện Biên TV - Trải qua biết bao thăng trầm và biến thiên của lịch sử, một số nét văn hóa của cộng đồng dân tộc Hà Nhì đã bị mai một, nhưng những yếu tố văn hóa đặc thù đậm nét như tiếng nói, tín ngưỡng, các sinh hoạt văn hóa và đặc biệt là trang phục truyền thống của dân tộc này vẫn luôn tồn tại và có sức sống lâu bền. Việc lựa chọn màu sắc, can ghép họa tiết, hoa văn khéo léo không chỉ thể hiện nhận thức của người Hà Nhì về thế giới, cảnh quan thiên nhiên cũng như tình cảm, ước vọng của họ về cuộc sống tốt đẹp mà khi mặc bộ trang phục truyền thống thì dù ở đâu người Hà Nhì cũng khó lẫn với các tộc người khác.

Theo truyền thuyết ghi lại thì đồng bào Hà Nhì đã có mặt trên dải đất Việt cổ từ rất lâu, quá trình di cư của người Hà Nhì không diễn ra ồ ạt như dân tộc khác mà diễn ra từ từ qua nhiều thế kỷ. Khi biên giới quốc gia được hình thành, họ nghiễm nhiên là một thành viên trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

Ở Điện Biên, hiện nay có hơn 4.500 người Hà Nhì sinh sống,

Ở Điện Biên, hiện nay tại các xã Mường Nhé, Sín Thầu, Sen Thượng, Leng Su Sìn và Chung Chải thuộc huyện Mường Nhé là địa bàn cư trú chính của hơn 4.500 người Hà Nhì, trong đó Sen Thượng và Sín Thầu là vùng đất cư ngụ lâu đời, đồng thời cũng là vùng đất lõi để người Hà Nhì tỏa đi sinh sống ở các địa bàn khác.

Và nét độc đáo nhất trong bản sắc văn hóa người Hà Nhì đó là họ có đời sống tinh thần phong phú, với một kho tàng văn hóa nghệ thuật giàu bản sắc trình diễn thông qua các nghi lễ, ngày hội, ngày Tết, phong tục và thậm chí là trong cuộc sống lao động thường ngày.

Bên cạnh đó thì không thể bỏ qua những họa tiết hoa văn đượm màu sắc trên những bộ trang phục hay trên những tấm thổ cẩm độc đáo được người Hà Nhì gìn giữ, lưu truyền qua bao thế hệ và hiện nay dù đời sống của họ đã có nhiều đổi thay, song bộ trang phục với gam màu bắt mắt, màu sắc tươi sáng vẫn ngày ngày được thêu dệt bằng chính đôi tay của những người phụ nữ miền sơn cước nơi đây.

Nét đặc sắc trong trang phục dân tộc Hà Nhì

Nổi bật nhất trong trang phục truyền thống của người phụ nữ Hà Nhì đó là chiếc áo. Áo thường ngày của phụ nữ Hà Nhì Lạ Mí có thể dài, ngắn với nhiều họa tiết, hoa văn khác nhau được trang trí các đường hoa văn như: Răng chó, chân gà, xương cá, thường có từ 3 màu trở lên và được may hai lớp, có độ dài đến mắt cá chân, tay áo được trang trí hoa văn.

Ngoài ra, áo lại được chia ra hai loại là áo dài và áo ngắn. Nếu áo dài tay toàn thân màu chàm, ống tay áo được can vải nhiều màu thì áo ngắn không có tay nhưng phía trước ngực sẽ được đính những hàng cứ khọ, đây là những hạt nhôm lồi được chắp bắt đầu từ cổ áo theo viền nẹp xuống gấu áo. Dưới cùng là các đồng xu, lục lạc hoặc dây xúc xích bạc, khi di chuyển những vật này sẽ phát ra tiếng kêu vô cùng vui tai, đồng thời cũng thể hiện sự phú quý, sung túc của người mang mặc áo.

Trang phục Hà Nhì ngoài tác dụng giữ ấm, làm đẹp còn hàm chứa giá trị tâm linh sâu sắc, bởi theo tín ngưỡng dân gian của người Hà Nhì thì hồn trú ngụ trên đầu, ngay từ khi thức dậy là phải đội ngay mũ, khăn, đặc biệt khi trước bàn thờ tổ tiên, có lẽ vì vậy mà chiếc mũ của họ cũng có sự cầu kỳ nhất định từ tuổi tác, cách làm, thậm chí là cả cách đội.

Để làm khăn đội đầu cần chọn một miếng vải hình vuông, một mặt màu đen, một mặt có ba miếng vải 4cm màu xanh, đỏ, vàng kế tiếp nhau, viền quanh miếng vải màu đen. Bốn góc khăn đính 4 tua, mỗi tua khăn là một dây hạt cườm dài 17-20cm chia làm hai đoạn. Đoạn nối từ các góc khăn đến chỗ chia chùm được xâu những hạt cườm loại to, kết thúc dây là một chùm quả bông len. Khi đội gấp khăn theo đường chéo để hai tua cườm vắt sang hai bên và buông dài xuống thái dương. Sau đó, khăn đội đầu sẽ được cố định bằng đai là một miếng vải rộng 2-3cm có từ 3-4 dây hạt cườm xếp sát nhau.

Nét hoa văn trang trí trên bộ trang phục của người phụ nữ Hà Nhì rất đa dạng và sinh động

 
Nếu hoa văn trang trí trên bộ trang phục của người phụ nữ Hà Nhì rất đa dạng và sinh động, thể hiện sự độc đáo, tinh xảo, tài hoa thì thanh niên con trai cũng như đàn ông người Hà Nhì Lạ Mí không có trang phục phân biệt hoàn cảnh sử dụng như phụ nữ mà quần áo của họ chỉ mang tính chất phân định theo tuổi tác. Khi cưới, trong các ngày hội hay thực hiện nghi lễ cúng bái thì người đàn ông cũng chỉ cần quấn thêm một chiếc khăn đen bắt buộc.

Còn áo của đàn ông Hà Nhì được làm bằng vải tự dệt và nhuộm màu chàm. Đàn ông Hà Nhì thường mặc hai loại áo: Áo dài tay thường xẻ ngực, cổ cao, có hai túi nhỏ, khuy vải, chiều dài áo đến nửa đùi và loại áo không tay, khoét nách giống áo ghi lê, cài cúc lệch hoặc giữa, sát nách, áo này mặc ngoài áo dài và được người đàn ông Hà Nhì mặc trong các lễ tết, đám cưới, hội hè.

Quần của đàn ông Hà Nhì mặc quần chân què, cạp to, dùng để xoắn vắt hai sừng sang hai bên cho vừa bụng. Chiều dài quần phù hợp với chiều cao của người mặc, dưới gấu có viền. Thắt lưng là một dải vải có hai lớp, hai đầu trang trí hoa văn. Thắt lưng dùng để thắt áo dài quấn quanh người, hai đầu thắt múi và buông sau lưng.

Đối với trẻ em, quần áo cũng được làm tương tự như người lớn nhưng hoa văn sặc sỡ hơn và mũ thì hơi khác. Có thể nói, mỗi bộ trang phục là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo phản chiếu những sắc màu đậm, nhạt của núi rừng. Ngoài những đường thêu mang đậm nét truyền thống thì người phụ nữ Hà Nhì ngày nay còn biết tiếp thu những hoa văn trang trí của các dân tộc khác hoặc tự sáng tạo, làm phong phú thêm các đường nét hoa văn cho bộ trang phục của mình.
 
Tất cả các bộ trang phục của thành viên trong gia đình đều do người phụ nữ đảm nhiệm, để làm nên bộ trang phục truyền thống, người phụ nữ Hà Nhì phải mất nhiều thời gian và công sức từ đo, cắt, khâu, thêu thùa và chắp nối các mảnh vải lại với nhau, nhất là một bộ nữ phục mặc trong ngày lễ tết người phụ nữ phải làm trong thời gian từ 5-6 tháng, bắt đầu từ khâu chọn nguyên liệu, thêu họa tiết hoa văn trên áo đến việc đính những mảnh kim loại nhiều hình thù. Thậm chí trang phục và hoa văn trang trí không chỉ tô thêm vẻ đẹp mà còn thể hiện mức sống của từng gia đình. Và cứ thế, theo thời gian, dòng đời của người phụ nữ Hà Nhì cũng vô tình mà chảy theo mỗi bộ trang phục truyền thống.
 
Cho dù cuộc sống hiện đại đang làm đổi thay nhiều giá trị nhưng người Hà Nhì vẫn luôn xem bộ trang phục dân tộc là hơi thở, là cuộc sống, là máu thịt của mình, với suy nghĩ ấy, niềm tin ấy, tinh thần giữ gìn nét đẹp trang phục truyền thống đã được người Hà Nhì truyền lại cho lớp lớp con cháu đến tận bây giờ. Và chính bởi vậy mà theo thời gian, dòng đời của họ cũng luôn chảy theo những nét hoa văn trên bộ trang phục truyền thống, ẩn chứa cho tính cách, quan niệm, giá trị thẩm mĩ, lịch sử cùng đôi bàn tay cần mẫn, tài năng của phụ nữ Hà Nhì./.
 

Lý Như Quỳnh /DIENBIENTV.VN