Điện Biên TV - Trong đời sống dân gian của người Thái, hoa không những là biểu tượng cho sắc đẹp, lòng chung thủy mà một số loài hoa còn được khai thác đưa vào văn hóa ẩm thực như: Hoa ban, hoa giềng, hoa phặng và hoa Núc nác hay. Nếu các loại hoa khác chỉ được sử dụng trong món canh hoặc món nộm, thì hoa Núc nác còn có thể đem nhồi thịt nướng và món này được xếp vào danh sách các món ăn ngon trong văn hóa ẩm thực của người Thái Điện Biên.
 
Núc nác là loại cây rừng, thân gỗ cao từ 8-10 mét, cây lâu năm có thể cao hơn. Khi mùa xuân chuyển dần sang hạ, nổi bật trên những vòm lá xanh là những bông hoa màu nâu đỏ mọc thành chùm. Chẳng mấy chốc những chùm hoa hình ống đã kết lại thành những quả Núc nác non tơ dài dẹt như hình quả phượng.

Khi kết quả xong, hoa Núc nác sẽ rụng, lúc này những người phụ nữ dân tộc Thái lại tranh thủ nhặt về chế biến thành những món ăn ngon, hấp dẫn, cải thiện cho bữa cơm gia đình. Lá Núc nác non và quả bánh tẻ có thể làm món xào, luộc hay nộm. Hoa thì thường thu hoạch vào mùa hè để ăn sống hoặc nhồi thịt để nướng hoặc hấp.

Cây Núc nác

Thời điểm hoa Núc nác có thể sử dụng để chế biến món ăn là vào khoảng đầu tháng 7, tháng 8 hàng năm, mùa hoa cũng nhanh chóng kết thúc và rất khó để cất trữ dùng lâu dài. Hoa Núc nác có cánh màu vàng xanh, ống phía ngoài màu nâu đỏ với mùi thơm dịu nhẹ đặc trưng.

Theo kinh nghiệm của người Thái Điện Biên, muốn chế biến thành các món ăn thì nên đợi loài hoa này rụng sau đó nhặt về chứ không nên hái khi hoa đang còn trên cây, không phải vì cây cao người ta ngại trèo hái mà bởi hoa sẽ nhiều mật và đủ độ bùi khi vào thời điểm vừa rụng xuống. Tuy nhiên, nếu rụng qua ngày thì hoa lại dễ dàng chuyển sang màu nâu, ăn cũng sẽ mất ngon, thậm chí để 2-3 ngày hoa sẽ nhanh chóng bị phân hủy, do đó người ta thường ưu tiên nhặt và sử dụng hoa Núc nác trong ngày.  

Trong nhiều các món ăn được chế biến từ hoa Núc nác, thì lúc lắc nhồi thịt nướng là một món ăn ngon

Trong nhiều các món ăn được chế biến từ hoa Núc nác, thì Núc nác nhồi thịt nướng là một món ăn cầu kỳ, thơm ngon hơn hẳn, ngoài việc phải chờ thời điểm hoa rụng, thì việc chế biến món ăn này cũng cần nhiều thời gian. Hoa Núc nác rửa sạch, sau đó chọn thêm nguyên liệu là thịt ba chỉ, cùng các gia vị như: Hành, tỏi khô, ớt tươi, mắc khén, muối, mì chính. Theo kinh nghiệm của người Thái, cần chọn thịt ba chỉ vì khi nướng thịt sẽ mềm, đậm vị hơn và không bị khô như thịt nạc; bên cạnh đó, thịt ba chỉ cũng giúp món hoa Núc nác nướng có mùi thơm quyến rũ hơn rất nhiều.
 
Sau khi thịt được băm nhỏ, trộn với các gia vị thì, nhồi vào trong lòng hoa và kẹp vào vỉ đem nướng. Chỉ nướng khoảng 15 phút trên than củi nhỏ vừa phải, bởi nướng trên than đỏ quá thì món ăn sẽ bị cháy lớp hoa phía ngoài nhưng bên trong thịt lại không chín. Nướng đến khi hoa khô, xém vàng là được, lúc này mùi thơm của món ăn khiến người ta khó cưỡng lại.

Hoa Núc nác nhồi thịt nướng khoảng 15 phút trên than củi nhỏ vừa phải..

Khi thưởng thức, có thể cảm nhận món ăn này có vị hơi đắng, cay và ngọt, rất phù hợp với những người ưa vị đắng và theo dân gian thì vị đắng này cũng chính là liều thuốc hữu hiệu để trị bệnh đau dạ dày. Ngoài món nhồi thịt nướng thì hoa Núc nác cũng có thể ăn sống chấm với chẩm chéo, hoặc nhồi thịt hấp; nhưng khi hấp, món ăn sẽ không có độ dai mà hoa trở nên mềm hơn và không thơm bằng hình thức nướng.
 
Mặc dù đã thêm gia vị vào nhân để nhồi trong lòng hoa, song món ăn này vẫn cần nước chấm và dù bát chẩm chéo đơn giản hay cầu kỳ, nhiều gia vị hay ít gia vị thì người Thái cũng coi bát  chẩm chéo như là trái tim của mâm cơm và khiến món ăn thực sự tròn vị. Công thức của một bát chẩm chéo chấm cùng món hoa lúc lắc nhồi thịt nướng cũng không quá phức tạp.

Đó là, sau khi hái những quả ớt tươi, đặc biệt là ớt xanh, thì đem nướng trên than hoa cho xém vàng và thơm lừng rồi giã cho nhuyễn cùng với tỏi, mắc khén, bột canh, mì chính và rau mùi, giã xong thì cho thêm vài thìa nước đun sôi để nguội. Đây cũng là loại chẩm chéo phổ thông và tiện dụng nhất, không chỉ chấm với món hoa Núc nác nhồi thịt nướng mà còn có thể chấm xôi và các loại rau, măng khác.

Núc nác nhồi thịt nướng chấm cùng bát chẩm chéo..

Hoa Núc nác nhồi thịt nướng tuy bình dị, mộc mạc là thế nhưng lại rất hấp dẫn. Ngoài những bông hoa Núc Nác tương đối khó kiếm, thì những nguyên liệu còn lại dường như chẳng có gì đặc sắc, song khi kết hợp lại thì cứ lưu luyến vị giác mãi không thôi, bởi ăn một miếng là có thể cảm nhận lớp hoa dai dai bên ngoài kèm vị ngậy, đậm đà, mềm mà không nhão của lớp nhân thơm phức, ngất ngây bên trong.

Dù ban đầu khi mới thưởng thức, thực khách sẽ có cảm giác về vị đắng nơi đầu lưỡi nhưng nơi cuống lưỡi lại đọng vị ngọt, thật đúng như lời khen khi cho rằng đây là một món ăn ngon của người Thái. Trước kia lúc lắc thường chỉ có ở trên rừng, song hiện nay loài cây này đã được nhiều người dân đem về trồng và cho ra những mùa hoa hiền hòa hữu dụng.

cây Núc nác có rất nhiều công dụng, dùng trong chế biến món ăn còn có thể dùng điều trị một số bệnh như: Dạ dày, viêm gan, dị ứnghỗ trợ điều trị ung thư..

Theo nhiều ghi chép và nghiên cứu, thì các bộ phận của cây Núc nác có rất nhiều công dụng, trong đó có thể dùng điều trị các bệnh như: Dạ dày, viêm gan, dị ứng, viêm phế quản, mụn nhọt và  hỗ trợ điều trị ung thư. Đối với người Thái, cây Núc nác còn có nhiều giá trị tâm linh khác. Họ quan niệm rằng, quả lúc lắc là thứ không thể thiếu trong các đám cưới, thậm chí khi nhà nào có trẻ con bị ốm, hay khóc đêm, thì hái lá hoặc quả lúc lắc mang về nhà, để nơi đầu giường, hoặc kẹp dưới đệm, nôi mà đứa bé đang nằm sẽ giúp xua đuổi những điều xui xẻo và bảo vệ cho trẻ sơ sinh luôn được khỏe mạnh, bình an.

Hoa Núc nác chỉ phát triển theo từng mùa, nên việc khai thác và sử dụng chúng cũng phải phụ thuộc mùa vụ. Suy cho cùng đó cũng là một điều hay, bởi người ta sẽ có cơ hội chờ đợi, cũng như biết trân trọng hơn khi mỗi mùa hoa đến lại gắn với một món ăn đặc sắc, độc đáo. Đây có lẽ cũng là một nét độc đáo, góp phần làm nên sự hấp dẫn của văn hóa ẩm thực truyền thống đồng bào Thái Điện Biên./.
 

Lý Như Quỳnh - Huy Long/DIENBIENTV.VN