Điện Biên TV – Bản Nậm Khẩu Hu, xã Nà Nhạn, huyện Điện Biên là nơi sinh sống của hơn 30 hộ đồng bào dân tộc Mông. Người dân nơi đây còn giữ được nhiều công cụ lao động độc đáo, trong đó chiếc cối xay bằng đá là vật dụng gắn bó và mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc.

Trong đời sống của đồng bào Mông, chiếc cối giã gạo và cối đá xay ngô là đồ gia truyền lâu đời. Mặc dù giờ đây có nhiều máy móc thay thế nhưng việc xay bột gạo, bột ngô thủ công vẫn được nhiều gia đình sử dụng. Cối giã gạo được đẽo bằng đá, có hình trụ, lòng cối được khoát sâu vào trong khối đá và mài nhẵn. Chày giã được làm bằng loại gỗ rắn chắc, để giã gạo người ta sử dụng một bàn đạp bằng chân.

Người Mông còn sử dụng cối xay đá do họ tự đục đá chế tác ra để xay ngô làm lương thực. Chiếc cối đá xay này rất thuận tiện cho người xay ở tư thế đứng, dùng lực của 2 cánh tay và toàn thân để đẩy và xoay. Còn máng làm bằng gỗ chắc, có độ bền cao vì tính năng sử dụng lâu dài. Đây là bộ phận được hứng ở bên dưới không cho ngô chảy xuống cột. Cột dài hơn 1m, rộng tay quay trên 2m được treo bởi 1 sợi dây bền chắc, có thể chuyển động trong khuôn khỏ khi quay còn một đầu của tay quay được gắn cài với mặt trên của cối đá.

Ông Giàng Chợ Va cho biết: Người Mông phải chọn ngày tốt để làm cối xay bởi đây là vật dụng có ý nghĩa tâm linh liên quan đến “của ăn của để” của mỗi gia đình. Chiếc cối xay thường do người đàn ông trụ cột trong gia đình thực hiện. Cối làm bằng đá được đục thủ công có thể mất đến 15 ngày mới xong. Người Mông có quy tắc đặt cối xay ở bên phải gian nhà với mong muốn cuộc sống thuận hòa, ngô lúa đầy nhà.

Cối xay đá gắn bó lâu đời, thân thuộc trong đời sống đồng bào Mông và rất được coi trọng. Khi sử dụng xong phải lau rửa sạch sẽ, gọn gàng; người lớn hay trẻ nhỏ đều không được phép ngồi vào cối xay. Trong khi xay thì 1 người đứng đẩy tay xay ngô, 1 người bỏ từng nắm ngô vào cối. Đây là công việc thường ngày của các cô gái Mông để họ rèn luyện sức khỏe, sự dẻo dai và khéo léo; bởi đây cũng là tiêu chí để đánh giá người phụ nữ đảm đang biết lo toan gánh vác việc nhà.

Cuộc sống phát triển, nhiều gia đình xay bột bằng máy nhưng ở Nậm Khẩu Hu vẫn sử dụng cối xay truyền thống trong cuộc sống thường ngày, nhà nào không có cối đến xay nhờ nhà kia. Cối xay đá trở thành biểu tượng đoàn kết, gắn bó và là nét đẹp văn hóa của đồng bào Mông./.

Lường Hương/Dienbientv.vn