Điện Biên TV - Vào  vào dịp cuối tháng 11 dương lịch hằng năm, khi mùa hoa dã quỳ nở rộ, người dân tộc Cống ở xã Pa Thơm (huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên) lại quây quần cùng nhau vui trong lễ Tết Hoa. Đây là nghi lễ Tết cổ truyền đặc trưng nhất của người Cống được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác, phản ánh sinh động đời sống và bản sắc dân tộc.

Năm nay, tất cả bà con người Cống ở 3 bản của xã Pa Thơm là: Si Văn, Huổi Moi và Púng Bon tập trung tại bản Púng Bon để cùng tổ chức Tết Hoa.

Thầy Mo đang làm lễ

Tết Hoa (tiếng Cống gọi là Mền loóng phạt ai) của người Cống thường được tổ chức khi vụ mùa đã xong. Đối với người Cống, đây là nghi lễ cổ truyền mừng thành quả một năm lao động sản xuất và bày tỏ lòng biết ơn đến tổ tiên, thần linh đã phù hộ, đồng thời cầu mong năm mới nhiều sức khỏe, mùa màng bội thu, cuộc sống no ấm hơn.

Hoa màu gà được mọi người trang trí xung quanh nhà

Các lễ vật người dân dâng lên cúng đều là các nông sản do gia đình làm ra hay đánh bắt được như: bí xanh, bí đỏ, khoai sọ, củ đậu, bánh chưng, cá suối, gà, rượu, sóc, chuột. Tất cả các đồ lễ này đều được sắp theo đôi. Ngoài ra, bên bàn cúng, người Cống còn để những dụng cụ lao động như lưỡi dao, lưỡi liềm bởi họ quan niệm những vật dụng này đã cùng con người vất vả lao động cả năm nên cũng có công lao.

Già làng Nạ Văn Phanh- bản Púng Bon- xã Pa Thơm- huyện Điện Biên cho biết: “Trong Tết Hoa không thể thiếu một loài hoa mà người Cống gọi là Xi li và Le le (hoa màu gà). Theo tổ tiên người Cống lưu truyền, nếu Tết hoa chưa được tổ chức thì chưa ai được phép đi phát nương, đào củ mài  và vui chơi, ca hát. Trước đây, Lễ diễn ra từ (03 - 04) ngày, nay rút ngắn lại chỉ còn 2 ngày, 01 đêm”.

Mâm cúng đầy đủ trong tết Hoa

Người chủ trì lễ cúng là già làng, người có uy tín được bà con trong bản kính trọng và cũng chính là thầy cúng trong phần lễ. Địa điểm diễn ra lễ cúng cho Tết Hoa tại nhà già làng. Trước khi lễ diễn ra một tuần, thầy cúng chọn ngày lành, tháng tốt (tránh ngày mất, chôn cất của những người quá cố trong bản).

Ngày diễn ra lễ cúng của Tết hoa, già làng, phát lệnh cấm bản (người trong và ngoài  bản không được tự do ra vào bản), nếu ai làm trái lệ làng người Cống quan niệm sẽ bị ốm đau và gặp nhiều điều không may mắn.

Từ sáng sớm, lễ chủ mỗi gia đình lên nương hái nhiều loại hoa để về trang trí trong nhà, đặc biệt là không thể thiếu hoa mào gà, theo quan niệm của người Cống hoa là biểu tượng của sự may mắn, tốt đẹp.
Hoa mào gà được mang đến nhà thầy cúng, được trang trí từ gốc tới ngọn trên một cây tre còn nguyên cành cao tới sát nóc dựng giữa nhà. Cùng với việc chuẩn bị hoa mào gà, mỗi gia đình chuẩn bị lễ vật cúng để mang đến nhà thầy cúng.

Lễ vật bao gồm:  gà, sóc, chuột, cá suối, bí, khoai sọ, rượu ống, tất cả được sắp theo đôi do người Cống cho rằng ma tổ tiên chỉ nhận đồ lễ có số chẵn, không nhận số lẻ.

Ngoài ra, người Cống còn để những dụng cụ lao động như lưỡi dao, lưỡi thuổng lên một chiếc mẹt và rắc trấu cốm lên trên với quan niệm những vật dụng này đã giúp con người phát nương, cuốc rẫy nên khi con người thu lúa nó cũng phải được chia phần.

Khi mọi lễ vật đã được chuẩn bị chu đáo, mọi người tắm rửa sạch sẽ, mặc trang phục dân tộc mình - những bộ quần áo được họ tự may để mặc trong những dịp lễ, tết quan trọng của dân tộc.

Khoảng 4 giờ chiều, tất cả bà con trong bản khoác lên mình bộ trang phục dân tộc, xếp hàng bưng lễ vật đến nhà thầy cúng để bắt đầu nghi lễ cúng Tết Hoa.

Thầy Mo đánh chiêng báo hiệu tết Hoa chính thức bắt đầu

Sau những hồi trống, chiêng âm vang khắp bản mường là báo hiệu lễ cúng của Tết hoa bắt đầu.Thầy cúng ngồi trước mâm cúng, kính cẩn mời các thần linh, tổ tiên về dự lễ; xin phép tổ chức Tết hoa cho bản; dâng  lễ vật lên các đấng thần linh, tổ tiên, trong bài cúng, thầy cúng mời tổ tiên về, gọi ba hang, ba núi trấn giữ quanh bản về chứng kiến.

Khi gọi mời tổ tiên về, thầy cúng gọi mời tổ tiên và bà con cùng ăn uống. Thầy thay mặt dân bản báo cáo tình hình mùa màng, chăn nuôi, sức khoẻ của bà con trong năm qua và cầu xin các thần linh, tổ tiên phù hộ dân bản sang năm mới dồi dào sức khỏe, mùa màng bội thu, gà, lợn đầy chuồng và cầu cho mọi sự tốt lành may mắn đến cho bản mường.

Sau đó, thầy cúng nâng chén rượu chúc mừng mọi người sang năm mới những điều tốt đẹp nhất. Mọi người quây quần uống rượu cần và phá cỗ Tết tại nhà già làng 

Ông Quàng Văn Biên-  Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Pa Thơm cho biết: xã Pa Thơm có 76 hộ là đồng bào dân tộc Cống, trong đó tập trung hơn 40 hộ ở bản Púng Bon, còn lại là ở bản Huổi Moi và Si Văn. Những năm qua, Ủy ban Nhân dân xã Pa Thơm đã triển khai nhiều chính sách hỗ trợ đồng bào dân tộc Cống phát triển kinh tế như dự án bò luân chuyển của Hội nông dân, hướng dẫn bà con phát triển sản xuất, xóa đói giảm nghèo, miễn giảm học phí cho học sinh... Năm 2016 đến nay, tết Hoa của người Cống đều được Ban Dân Tộc tỉnh hỗ trợ đầu tư, năm nay đầu tư cho bà con người Cống 70 triệu đồng để vui tết Hoa.

Tết Hoa là dịp để bà con hướng về cội nguồn tổ tiên, bày tỏ lòng biết ơn với các thần linh đã phù hộ cho bà con một năm có sức khỏe và mùa màng tươi tốt đồng thời cầu xin những điều tốt đẹp cho một năm mới. Đây cũng là nghi lễ đặc sắc nhất của người Cống ở Pa Thơm, đây là dịp để tôn vinh bản sắc, nét đẹp truyền thống trong văn hóa tín ngưỡng của đồng bào dân tộc Cống.
                                                                                                                                

Thúy Hằng