Rất nhiều cử tri đã không thực hiện quyền bỏ phiếu của mình, việc bỏ phiếu hộ, phiếu bầu không hợp lệ đều vi phạm trong bầu cử.
 
Tránh hành vi bỏ phiếu hộ

Trong kỳ bầu cử Quốc hội trước, báo chí đưa tin tỷ lệ cử tri đi bầu đạt trên 99%, tuy nhiên, con số tỷ lệ cử tri đi bầu trên thực tế là bao nhiêu thì chưa có một sự kiểm soát chính xác nào. Chỉ có thể khẳng định rằng, chắc chắn nó không phải là 99% mà là một con số thấp hơn rất nhiều.
 

Ảnh minh họa

Nói cách khác, rất nhiều cử tri đã không thực hiện quyền bỏ phiếu của mình, thế nhưng, các địa phương thi đua nhau lấy thành tích cao nên làm “lơ” cho việc bỏ phiếu thay (một cử tri bỏ phiếu thay các cử tri khác những người có thể tự mình có thể bỏ phiếu, đa phần là một người trong gia đình đi bỏ phiếu thay cho khoảng 2 - 5 người trong gia đình).

Việc bỏ phiếu thay như vậy là một sự vi phạm pháp luật trong bầu cử (được quy định trong Điều 40 của Luật Bầu cử 1994 hay Điều 69 của Luật Bầu cử 2015) và phải bị xử lý cũng như kết quả cuộc bầu cử sẽ phải được xem xét lại.

Vậy, thế nào là bỏ phiếu hợp lệ? Phiếu không hợp lệ được quy định trong Điều 74 Luật Bầu cử 2015: “1. Những phiếu bầu sau đây là phiếu bầu không hợp lệ:

a) Phiếu không theo mẫu quy định do Tổ bầu cử phát ra;

b) Phiếu không có dấu của Tổ bầu cử;

c) Phiếu để số người được bầu nhiều hơn số lượng đại biểu được bầu đã ấn định cho đơn vị bầu cử;

d) Phiếu gạch xóa hết tên những người ứng cử;

đ) Phiếu ghi thêm tên người ngoài danh sách những người ứng cử hoặc phiếu có ghi thêm nội dung khác.

2. Trường hợp có phiếu bầu được cho là không hợp lệ thì Tổ trường Tổ bầu cử đưa ra để toàn Tổ xem xét, quyết định. Tổ bầu cử không được gạch xóa hoặc sửa các tên ghi trên phiếu bầu.”

Ví dụ tại một Khu vực Bầu cử, phiếu bầu do Tổ chức bầu cử trao cho cử tri có tên của 5 ứng viên và cần bầu ra 3 đại biểu, thì phiếu bầu đó không hợp lệ nếu gạch hết (không bầu ai) hay chỉ gạch 1 người (bầu 4 nhiều hơn 3), hoặc ghi thêm tên người ngoài danh sách. Nói cách khác các phiếu bầu đủ 3 người (gạch 2 tên) hay bầu cho 2 người (gạch 3 tên) hoặc bầu cho 1 người (gạch 4 tên) đều là phiếu hợp lệ.

Giám sát việc kiểm phiếu

Quyền chứng kiến, giám sát kiểm phiếu của báo chí và đại diện của người ứng cử đã được quy định từ khá lâu (từ Luật Bầu cử 1994 và được lặp lại trong Điều 73 của Luật Bầu cử 2015): “Việc kiểm phiếu phải được tiến hành tại phòng bỏ phiếu ngay sau khi cuộc bỏ phiếu kết thúc. Trước khi mở hòm phiếu, Tổ bầu cử phải thống kê, lập biên bản, niêm phong số phiếu bầu không sử dụng đến và phải mời hai cử tri không phải là người ứng cử chứng kiến việc kiểm phiếu. Người ứng cử, đại diện cơ quan, tổ chức, đơn vị giới thiệu người ứng cử hoặc người được ủy nhiệm có quyền chứng kiến việc kiểm phiếu và khiếu nại về việc kiểm phiếu. Các phóng viên báo chí được chứng kiến việc kiểm phiếu”.

Việc trên thực tế quan chức đều có những người tham nhũng, lợi ích nhóm thì việc một vài cá nhân được bầu vào vị trí Tổ bầu cử có thể bị sức ép hoặc mua chuộc là khó có thể không xảy ra. Nên chăng, việc làm của Tổ bầu cử vẫn làm nhưng có thêm sự chứng kiến của đại đa số cử tri thông qua việc ghi và phát hình trực tiếp (thông qua màn hình bên ngoài hoặc công bố lên website của đơn vị bầu cử) việc kiểm phiếu cho toàn thể cử tri chứng kiến. Làm được như vậy sẽ làm tăng tính minh bạch của việc thực thi luật, ngăn chặn việc phạm pháp trong kiểm phiếu (Việc làm sai lệch kết quả bầu cử được quy định trong Điều 161 của Bộ Luật Hình sự).

Trên thực tế, việc quay xổ số và lấy kết quả xổ số cũng đã được quay hình trực tiếp tại hội trường có sự chứng kiến của nhiều người dân để tránh nhầm lẫn trong việc lấy kết quả. Vậy trong việc bầu cử Hội đồng nhân dân các cấp, đại biểu Quốc hội thì lại càng quan trọng hơn nữa. Nên chăng chúng ta đừng tiếc ít tiền cho các công cụ hỗ trợ (camera và màn hình) mà bầu nhầm người đại diện cho dân.

Giám sát việc tổng hợp kết quả bầu cử

Ở tất cả các nước văn minh, kết quả sơ bộ của cuộc bầu cử được công bố công khai sau vài giờ đóng cửa các phòng bỏ phiếu. Rất đáng tiếc Luật Bầu cử 2015 chưa có quy định về minh bạch thông tin bầu cử như vậy.

Các tổ chức xã hội có thể quan tâm đến lĩnh vực dư luận này (trên tinh thần có thể làm những việc hữu ích khi luật không cấm) để tham gia vào việc giám sát bầu cử, chẳng hạn như tổ chức thăm dò ý kiến cử tri sau khi bỏ phiếu, tập hợp kết quả song song (với các tổ chức bầu cử chính thống),… để góp phần nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của các cơ quan tổ chức bầu cử. Việc này khó trong hoàn cảnh hiện nay, song nên để người dân và các tổ chức xã hội tự đưa ra những sáng kiến mang tính xây dựng theo hướng này./. và đất nước Việt Nam ngày càng tươi đẹp hơn./.

Theo VOV