ĐBP - Kinh tế tập thể mà nòng cốt là hợp tác xã (HTX) là một trong những hướng đi quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt ở khu vực nông thôn, miền núi. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, phần lớn HTX trên địa bàn tỉnh hoạt động cầm chừng, kém hiệu quả, quy mô nhỏ, thiếu tính liên kết và chưa thực sự phát huy vai trò trong việc nâng cao thu nhập cho thành viên cũng như đóng góp cho kinh tế địa phương.

HTX Dệt thổ cẩm Na Sang II, xã Núa Ngam dù được quan tâm, đầu tư, nâng cao chất lượng, nhưng hiệu quả hoạt động không cao. Trong ảnh: Xã viên HTX dệt vải.

HTX Rau củ quả Thanh Đông (phường Mường Thanh) từng được kỳ vọng trở thành mô hình kinh tế tiêu biểu trong lĩnh vực nông nghiệp. Được thành lập từ năm 2015, HTX xây dựng vùng sản xuất với quy mô 5ha, áp dụng quy trình canh tác theo tiêu chuẩn VietGAP. Những năm đầu hoạt động đã tạo việc làm cho nhiều lao động, cung ứng rau củ sạch cho thị trường trong và ngoài tỉnh. Tuy nhiên, sau 6 năm hoạt động, HTX đã dừng hoạt động.

Theo ông Nguyễn Hữu Tân, Giám đốc HTX Rau củ quả Thanh Đông, nguyên nhân khiến HTX rơi vào tình trạng “chết yểu” là do thiếu vốn đầu tư để duy trì và mở rộng sản xuất. Trong khi đó, thị trường tiêu thụ lại khó khăn. Sản phẩm dù đạt tiêu chuẩn VietGAP, nhưng vẫn phải cạnh tranh gay gắt với các loại rau củ giá rẻ từ nhiều nguồn không rõ chất lượng, khiến giá bán không đủ bù chi phí sản xuất. Ngoài ra, HTX thiếu hụt đội ngũ kế cận dẫn đến việc hoạt động cầm chừng trong thời gian dài, dần đánh mất vai trò liên kết sản xuất - tiêu thụ - hỗ trợ kỹ thuật.

HTX Dịch vụ tổng hợp Nông nghiệp Mường Luân thành lập năm 2022, với mục tiêu phát triển sản xuất nông nghiệp bền vững, nâng cao thu nhập cho người dân địa phương. HTX hoạt động chủ yếu các lĩnh vực: Trồng cây ăn quả, cung cấp dịch vụ trồng trọt và các dịch vụ sau thu hoạch như bảo quản, đóng gói và tiêu thụ sản phẩm. Những năm đầu, HTX nhận được sự hỗ trợ tích cực từ chính quyền địa phương và các chương trình phát triển nông thôn mới, tạo được việc làm cho hàng chục lao động, góp phần cải thiện thu nhập cho các hộ gia đình thành viên.

Tuy nhiên, đến năm 2025, HTX Dịch vụ tổng hợp Nông nghiệp Mường Luân đã chính thức giải thể. Theo chia sẻ của ông Lò Văn Đức, nguyên Giám đốc HTX, nguyên nhân chủ yếu là do hoạt động sản xuất và tiêu thụ sản phẩm không hiệu quả, đầu ra không ổn định. Thị trường tiêu thụ nông sản chủ yếu quy mô nhỏ, phụ thuộc vào thương lái, giá cả bấp bênh, không có hợp đồng dài hạn với các đơn vị thu mua. Ngoài ra, do thiếu vốn đầu tư cho các khâu bảo quản, chế biến sau thu hoạch, nên nhiều sản phẩm bị hư hỏng, giảm chất lượng, khó cạnh tranh trên thị trường. Một số thành viên HTX chưa thực sự đồng lòng gắn bó phát triển lâu dài, dẫn đến thiếu sự phối hợp trong tổ chức sản xuất.

Tính đến tháng 6/2025, toàn tỉnh có 353 HTX, quy mô siêu nhỏ chiếm 98%. Số HTX đang hoạt động là 266 và 87 HTX dừng hoạt động. Từ năm 2024 đến tháng 6/2025, toàn tỉnh có 13 HTX giải thể. Tuy nhiên, trong số HTX đang hoạt động chỉ có 30% số HTX hoạt động hiệu quả, còn lại hoạt động cầm chừng, doanh thu thấp, không có lãi. Trong 6 tháng đầu năm nay, doanh thu bình quân của 1 HTX chỉ đạt 1.040 triệu đồng, lợi nhuận bình quân ước đạt 98,5 triệu đồng, thu nhập bình quân của thành viên và người lao động thường xuyên ước đạt 31 triệu đồng/người.

Theo ông Phí Văn Dương, Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh, nguyên nhân là do quy mô sản xuất manh mún, trình độ ứng dụng khoa học kỹ thuật hạn chế, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khốc liệt. Ngoài ra, nhiều HTX chưa xây dựng được chuỗi liên kết tiêu thụ sản phẩm ổn định với doanh nghiệp hoặc hệ thống phân phối lớn, dẫn đến đầu ra bấp bênh, khó cạnh tranh. Chính sách hỗ trợ từ Nhà nước mặc dù đã có nhưng còn dàn trải, thủ tục tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi hoặc chương trình khuyến nông, khuyến công gặp nhiều rào cản, nhất là với HTX ở vùng sâu, vùng xa. Đây là những “điểm nghẽn” phổ biến khiến nhiều HTX không thể phát triển bền vững.

Sự quan tâm, hỗ trợ về máy móc, vốn vay cho các HTX còn hạn chế, trong khi nhu cầu vay vốn rất lớn. Tính đến ngày 30/6/2025, tỉnh đang triển khai một số nguồn vốn hỗ trợ nhằm thúc đẩy hoạt động sản xuất, kinh doanh và dịch vụ của các HTX, tuy nhiên rất ít đơn vị tiếp cận được. Đơn cử, Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX tỉnh hiện chỉ có vốn điều lệ 3 tỷ đồng. Từ đầu năm đến nay chỉ hỗ trợ cho 13 HTX vay vốn đầu tư phát triển. Bên cạnh đó, Quỹ quốc gia về việc làm với tổng nguồn vốn 1,15 tỷ đồng, hiện chỉ có 2 HTX tiếp cận và vay vốn từ quỹ này.

Để HTX phát huy hiệu quả, rất cần sự hỗ trợ đồng bộ từ Nhà nước về vốn, kỹ thuật, chính sách ưu đãi, cũng như đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ nhân lực để đảm bảo tính bền vững. Cùng với đó rà soát, sàng lọc các HTX yếu kém, hỗ trợ củng cố tổ chức và phương án sản xuất - kinh doanh thực chất, tránh tình trạng hoạt động hình thức. Đẩy mạnh đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý, tăng cường kết nối giữa HTX với doanh nghiệp và thị trường. Chính quyền các cấp cũng cần vào cuộc quyết liệt hơn trong việc định hướng phát triển sản phẩm chủ lực, khuyến khích xây dựng mô hình HTX kiểu mới theo chuỗi giá trị.

Theo ông Phí Văn Dương, triển khai nguồn vốn hỗ trợ HTX, dự kiến hỗ trợ 3 - 5 HTX vay 4 - 5 tỷ đồng từ các quỹ Trung ương. Tỉnh cũng hỗ trợ HTX đăng ký nhãn hiệu, truy xuất nguồn gốc, tiếp cận 2 - 3 dự án thuộc Chương trình MTQG Phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi; tư vấn 5 HTX thí điểm theo mô hình mới. Ngoài ra, sẽ xây dựng mô hình HTX sản xuất gắn chuỗi giá trị bền vững, ưu tiên sản phẩm chủ lực, nông thôn mới, OCOP và tập trung hỗ trợ ít nhất 1 mô hình HTX kiểu mới theo chuỗi giá trị.

Quốc Huy