ĐBP - Chuyển đổi cơ cấu cây trồng là chủ trương được nhiều địa phương trên địa bàn tỉnh triển khai thực hiện. Tuy nhiên, không phải địa bàn nào, mô hình nào cũng triển khai thuận lợi bởi những "rào cản" về hạ tầng phục vụ sản xuất, thị trường tiêu thụ, năng lực tiếp cận kỹ thuật, công nghệ, diện tích chuyển đổi nhỏ lẻ, manh mún…

Nông dân xã Mường Chà chăm sóc cây đu đủ trồng lấy hoa.

Năm 2019, mô hình trồng sả Java được triển khai trên diện tích 10ha tại xã Ma Thì Hồ nay là xã Na Sang với sự tham gia của 12 hộ dân. Việc triển khai mô hình nhằm tìm cây trồng mới thay thế cây trồng kém hiệu quả trên đất nương.

Trong 3 năm đầu mô hình triển khai khá hiệu quả. Cây sả Java ưa nắng nóng, khá phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng đất dốc, khô cằn ở địa phương. Trung bình 1ha trồng sả cho thu hoạch hơn 2 tấn lá/vụ, mỗi năm thu hoạch từ 3 - 4 lần. Lá sả được một hợp tác xã trên địa bàn thu mua với giá trung bình 2.000 đồng/kg để sản xuất tinh dầu. Theo tính toán của các hộ dân, sau khi trừ chi phí mỗi 1ha sả Java cho thu lãi bình quân hơn 15 triệu đồng/năm.

Tuy nhiên sau khoảng 3 năm, hợp tác xã nhận bao tiêu sản phẩm sả Java giải thể, lá sả thu hoạch không có người mua, diện tích trồng sả giảm xuống còn hơn 1ha. Đó là diện tích trồng sả của một số hộ dân vẫn duy trì do đã đầu tư mua thiết bị tự chưng cất tinh dầu sả tại nhà. Song việc chế biến tinh dầu sả cũng dần “chết yểu” và đến nay không còn hộ nào tham gia trồng sả.

Khó khăn trong tìm thị trường tiêu thụ khiến diện tích trồng sả Java tại xã Na Sang giảm mạnh.

Là một trong những hộ từng tham gia mô hình trồng sả Java, ông Phàng A Phử, bản Huổi Chua cho hay: Quy trình chưng cất được thực hiện thủ công bằng cách đun củi, sử dụng nồi chưng cất truyền thống. Phương pháp này không chỉ mất thời gian, công sức mà còn rất tốn củi. Trong khi đó, sản phẩm tinh dầu sả sản xuất ra chủ yếu bán nhỏ lẻ, thỉnh thoảng mới có người hỏi mua. Lượng tiêu thụ ít nên giờ đây không còn ai mặn mà trồng sả và sản xuất tinh dầu sả. Trên diện tích trồng sả trước đây, nông dân lại loay hoay không biết chuyển sang cây trồng gì cho hiệu quả.

Tại xã Chà Nưa nay là xã Mường Chà, quả bí xanh từng mang lại nguồn thu nhập đáng kể và kỳ vọng là cây trồng mở ra hướng đi mới giúp người dân phát triển kinh tế trên đồng đất quê hương. Tuy nhiên chỉ sau vài vụ thu hoạch diện tích trồng bí giảm. Từ 14ha năm 2023 giảm còn 7ha năm 2024 và hiện tại duy trì chỉ khoảng 1ha.

Nông dân xã Mường Chà chăm sóc bí xanh.

Theo ông Khoàng Văn Van, Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy xã Mường Chà, sau vài vụ trồng bí xanh, đất nhanh chóng bị bạc màu, cằn cỗi, cây bí dễ bị sâu bệnh. Bên cạnh đó, thị trường đầu ra cho quả bí xanh cũng không ổn định, giá bán bấp bênh nên diện tích trồng bí giảm dần từng năm.

Trên diện tích từng trồng cây bí xanh giờ đang được người dân chuyển đổi sang các loại cây trồng khác, trong đó có khoảng 8,5ha trồng giống khoai sọ Mán. Dự kiến đến tháng 10 khoai sọ sẽ bắt đầu cho thu hoạch.

Ông Khoàng Văn Van cho biết thêm: Chúng tôi đã chủ động liên kết với 2 đơn vị chuyên kinh doanh nông sản tại chợ đầu mối ở Hải Phòng về việc bao tiêu sản phẩm khoai sọ. Vì đây là vụ đầu tiên nên chưa thể đánh giá được hiệu quả của loại cây trồng mới này. Nếu cho năng suất cao, chất lượng tốt, cùng với duy trì được đầu ra ổn định, hy vọng rằng đây sẽ là loại cây trồng mang lại hiệu quả kinh tế cho người dân.

Diện tích trồng bí xanh trước đây tại xã Mường Chà được nông dân chuyển sang trồng giống khoai sọ Mán.

Nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất, những năm qua, tỉnh Điện Biên luôn quan tâm, chú trọng công tác chuyển đổi diện tích, cơ cấu cây trồng sang loại cây trồng mang lại giá trị kinh tế cao hơn, giúp người dân tăng thu nhập, ổn định cuộc sống. Đến tháng 12/2024, toàn tỉnh đã chuyển đổi gần 2.700ha đất trồng kém hiệu quả (chủ yếu là lúa nương) sang các loại cây trồng khác.

Tuy nhiên, nhìn từ cây bí xanh hay cây sả Java, thực tế việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng không phải lúc nào cũng thuận lợi, hiệu quả. Thị trường đầu ra bấp bênh; năng lực tiếp cận thị trường, tiếp cận công nghệ hạn chế; diện tích chuyển đổi nhỏ lẻ, manh mún chưa khuyến khích người dân đầu tư cho sản xuất; sự đầu tư của người dân để kéo dài dự án không có… là hàng loạt những “rào cản” trong chuyển đổi cơ cấu cây trồng ở nhiều địa phương.

Để giải "bài toán" chuyển đổi cơ cấu cây trồng hiệu quả, mang lại giá trị kinh tế bền vững, ngoài việc chọn giống cây trồng phù hợp với từng vùng khí hậu, chất đất, tập quán sản xuất và nhu cầu của thị trường thì việc chuyển đổi cần gắn với tích tụ, tập trung đất đai, đầu tư xây dựng hạ tầng phục vụ sản xuất. Một yếu tố quan trọng đó là cần tìm được đầu ra cho sản phẩm, liên kết chặt chẽ từ sản xuất đến tiêu thụ, giúp bà con yên tâm phát triển sản xuất, chuyển đổi cơ cấu cây trồng.

Thu Hằng